AZƏrbaycan demokratġk respublġkasi
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan höküməti 1918 – 1920
- “Bizim partiyamız sinfi deyildir. Bizim partiyamız millidir”.
- 1. AZƏRBAYCAN HÖKÜMƏTĠ
|
1
AZƏRBAYCAN DEMOKRATĠK RESPUBLĠKASI
Azərbaycan höküməti 1918 – 1920 BAKI. GƏNCLĠK. 1990.
2
Az. 2. Az 39
T ə r t i b e d ə n l ə r: V. Allahverdiyev, Ş. Mehdiyev
A39 Azərbaycan Demokratik Respublikası: Azərbaycan höküməti (1918- 1920). B., Gənclik – Gənclik mərkəzi, 1990, 96 səh.
Kitabda tariximizin bir qaranlıq səhifəsinin bəzi tərəflərinin açılmasına cəhd göstərilir. Təqdim olunan məqalələrdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının (1918-1920) təməlini qoyanlar, Azərbaycan parlamenti və onun işi haqqında qısa məlumat verilir. Məqalələr Azərbaycan hökümətinin bütün nazirlərini əhatə etmir. Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulur.
4702060204 SifariĢ yolu ilə -90
Gənclik 1990.
Gənclik mərkəzi
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 3
T ə r t i b ç i l ə r d ə n
1918-1920-ci illər Azərbaycanın siyasi və sosial tarixi çox mürəkkəb problem olmaq etibarı ilə dərindən öyrənilməyə ciddi ehtiyac duyur. XX əsrin ilk onillikləri üçün Şimali və Cənubi Azərbaycanda baş verən hadisələri anlamağa çalışmaq, bu hadisələrə ümumbəşəri təfəkkürün bir hissəsi kimi baxmaq, insan cəmiyyətinin demokratikləşməyə doğru inkişafına bir damla da olsa öz töhfəsini vermək bu gün çox vacibdir. Yeni əstrin əvvəlləri üçün bir tərəfdən mütləqiyyətin bir çox demokratik dəyişikliklər etməyə məcbur olması, digər tərəfdən isə Azərbaycan şəraitində yeni milli burjuaziyanın meydana çıxması və onun milli təfəkkürün inkişafına təsiri cəmiyyətdə müəyyən siyasi qüvvələrin formalaşmasına və onların ―günəş altında‖ yer axtarmasına gətirib çıxarmışdı. Azərbaycan milli burjuaziyasının istedadlı gəncləri oxumaq üçün dünyanın müxtəlif təhsil ocaqlarına göndərməsi olduqca müvəffəqiyyətli addım olmuşdu. İlk dövrdə doğma vətənə qayıdan azərbaycanlılar siyasi hərəkatda Rusiya sosial – demokratiyasının mövqeyini müdafiə etsələr də sonralar ondan daha çox uzaqlaşır və milli – demokratik hərəkat genişlənirdi. Təsadüfi deyil ki, artıq 1904 – cü ildə azərbaycanlı inqilabçıların demokratik təşkilatı ―Hümmət‖ yaradılmışdı. İnqilabçı demokratların bir çoxu, o cümlədən M. Ə. Rəsulzad. H. Hacınski və b. bu cəmiyyətin üzvləri olmuşdular. Bakı neft sənayesinin daha sürətli inkişafı Qərbi Avropa həyat tərzi ilə tanışlığı genişləndirir və istər – istəməz azərbaycanlıları qabaqcıl ictimai fikir və sosial ədalət uğrunda mübarizəyə səsləyirdi. Məhz bununla izah olunur ki, bolşeviklər Bakıda hakimiyyəti ələ keçirə bilmələrinə baxmayaraq, Azərbaycan ziyalılarını bu ittifaqa cəlb edə bilmədilər. çünki müsəlmanlar daha demokratik quruluş uğrunda mübarizəyə atılmışdılar. 1918 – ci ilin mart hadisələri Azərbaycan ziyalılarını sosializm və sovet hakimiyyəti ideyasından çox – çox uzaqlaşdırdı. ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası‖, ―Müsavat‖ bitərəf Azərbaycan ziyalısına arxalanıb hakimiyyət uğrunda mübarizəyə başladı. Öz fəaliyyətinin əvvəlində Rusiya tərkibində muxtariyyət uğrunda çarpışan ―Müsavat‖ partiyası 1918 – ci ilin ərəfəsi üçün artıq tam müstəqil və demokratik Azərbaycan ideyasına qulluq etməyə başladı. Bu ideya xalq arasında böyük razılıqla qarşılandı. ―Xalqlar dostuluğu‖ demaqoq şüarları ilə pərdələnən Bakıdakı erməni ―bolşeviklərinin‖ Sovet höküməti özünün Azərbaycan əleyhinə fəaliyyəti ilə xalqı milli hərəkata daha çox sövq edirdi. Bunu M. Ə. www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
4
Rəsulzadə özü də gizlətməmiş və partiyanın ikinci qurultayında açıq demişdir: “Bizim partiyamız sinfi deyildir. Bizim partiyamız millidir”. Azərbaycan milli hərəkatın geniş yayılmasının səbəblərindən biri də budur ki, bu ölkə müstəmləkə ölkəsi idi və məhz bunun nəticəsində, başqa xalqlar – rus xalqı həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması uğrunda sinfi mübarizəyə qalxanda, o da milli azadlıq uğrunda çarpışmalı idi. 1918 –ci il. Mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. 1920-ci il aprelin 27- də məlum hadisələr üzündən tarixi səhnədən getməli oldu. Üstündən düz 71 il keçəndən sonra Azərbaycan xalqı yeni demokratik zəmində mübarizə meydanına atılıb mayın 28- ni Azərbaycan dövlətinin yaranma günü elan etməyi tələb etdi. Xalqın iradəsi qəbul olundu... Amma böyük və ciddi təəssüf hissi ilə deməliyik ki, Azərbaycan tarixçisi düz 70 il çalışmışdı ki, bu həqiqəti yada salmasın. Bu isə tarixçinin özündə qul psixologiyasının yaradılmasına gətirib çıxarmışdır. Yaddan çıxarmamalıyıq ki,
Diqqətinizə təqdim olunan bu toplu geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulur və tarixi həqiqəti bərpa etmək yolunda ilk addımlardan biridir.
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 5
1. AZƏRBAYCAN HÖKÜMƏTĠ “Ədəbiyyat və incəsənət”, 4 may 1990. Azərbaycan milli demokratiyası Fevral inqilabından sonra Rusiyanın federativ – demokratik əsaslarda yenidən qurulması təqdirində bu dövlətin tərkibində milli muxtariyyət uğrunda mübarizə aparırdı. Siyasi proseslərin sonrakı inkişafı göstərdi ki, onların ümid etdiyi demokratik və federativ Rusiya ideyası illuziyadan başqa bir şey deyildir. Milli hərbi hissələr yaratmaq cəhdi qarşısında 1918-ci ilin martında təşkil edilmiş qırğınlardan sonra Azərbaycan milli demokratiyası istiqlaliyyət uğrunda açıq mübarizə və milli hakimiyyət yaratmağın milli qurtuluş üçün yeganə yol olduğunu dərk etdi. Azərbaycan nümayəndələrinin təkidilə Zaqafqaziya seymi aprel ayının 9-da Zaqafqaziyanın suverenliyini elan etdi. Lakin daxili ziddiyyətlər və xarici oriyentasiya məsələrindəki antaqonizmlər Zaqafqaziya Federativ Demokratik Respublikasının tərkibindən çıxdıqdan sonra, 1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Azərbaycanın istiqlaliyyəti elan edildi. İstiqlal bəyannaməsində Azərbaycan Demokratik Respublikasında ali icraedici hakimiyyətin Müvəqqəti hökümətə məxsus olduğu bildirildi. Müvəqqəti hökümət Azərbaycan Milli Şurası qarşısında məsul idi.
Azərbaycan Milli Şurası ADR –in ilk hökümətini təşkil etməyi şuranın üzvü, bitərəf Fətəli xan Xoyskiyə tapşırdı. Elə həmin gün Fətəli xanın təklif etdiyi Nazirlər Şurasının tərkibi təsdiq edildi (məsələyə əlavə olunmuş siyahıya baxın).
Müvəqqəti hökümət lazımi hazırlıq işləri gördükdən, ilk növbədə Azərbaycanın öz istiqlaliyyətini elan etməsi və Azərbaycan Respublikasının müvəqqəti paytaxtının Gəncə şəhərində yerləşməsi haqqında dünyanın əsas siyasi mərkəzlərinə rəsmi bəyanat göndərdikdən sonra Gəncəyə köçdü. Lakin burada müxtəlif irticaçı qüvvələr Azərbaycan Milli Şurası və Müvəqqəti hökümətin işini pozmağa cəhd etdilər. İyunun 17-də Milli Şuranın müvəqqəti buraxılması və bütün qanunverici hakimiyyətin Müvəqqəti hökümətin əlində cəmləşməsi haqqında qərar qəbul edildi. Qərarda deyilirdi: ―Azərbaycanın keçirməkdə olduğu muşkulati- daxilliyə və xariciyyəni nəzəri – etinayə alaraq Azərbaycan Şurayi – Millisi bütün hüquq və səlahiyyətini Fətəli xan Xoyski təhti – sədarətində təşəkkül edən www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
6
kabinəyə həvalə və məzkur kabinəyi arayi – ümumiyyə üzərinə müstənəd – bilətəxir Məclisi – müəsissan dəvət oluncaya qədər Azərbaycan həqqi – hakimiyyətini kəndi əlində bulunduraraq kimsəyə tərk etməməyə müvəzzəf edir‖. Elə buradaca Müvəqqəti hökümətin hüquq və vəzifələrinin ümumi istiqamətləri göstərilirdi. Müvəqqəti hökümət hər vasitə ilə Azərbaycanın müstəqilliyini qorumalı, siyasi azadlıqlar, torpaq və başqa vacib qanunları ləğv etməmək şərtilə qalan məsələlərin həllində tam ixtiyar sahibi idi. Müvəqqəti hökümət 6 aydan gec olmayaraq Müəssisələr məclisinə seçiklər keçirib, hakimiyyəti ona təhvil verməli idi.
Nazirlər Şurasının tərkibində bəzi dəyişikliklər edildikdən sonra yeni kabinə işə başladı. İyunun 19- da Azərbaycanda hərbi vəziyyət elan edildi. Bakı quberniyası Xalq Komissarları Sovetinin Gəncə üzərinə hazırladığı hücumu dəf etmək və daha sonraz Qafqaz İslam Ordusunun köməyilə Bakını azad etmək üçün milli qoşun hissələrinin yaradılması sahəsində əməli işlər başladı. Sonrakı aylar Müvəqqəti hökümətin Azərbaycanın paytaxtına sahib olması uğrunda mübarizəsinə həsr edildi. Bakı uğrunda mübarizə aparmaqla yanaşı Müvəqqəti hökümət dövlət aparatı qurmaqla məşğul idi. Bu sahədə ən böyük problem milli kadrların çatışmaması ilə bağlı idi. Çar zülmünün Azərbaycana vurduğu ən böyük zərbələrdən biri – dövlət aparatına yerli müsəlman əhalinin yaxın buraxılmaması özünü kəskinliyi ilə hiss etdirirdi. Yeni yaranmış dövlət orqanları məmurlarının xeyli hissəsini qeyri – yerli millətlərin nümayəndələri təşkil edirdi. Odur ki, Nazirlər Şurasının 1918 –ci il 27 iyun tarixli fərmanında deyilirdi: ―Dövləti lisan türk dili qəbul edilərək, irəlidə bütün məhkəmə, idareyi – daxiliyyə və sair dəvair vəzifələri başında duranlar bu lisanı bilənlər olana qədər höküməti müəssisələrdə rus dili istimalına müsaidə edilsin‖. İki il ərzində dövlət orqanlarının işinin tamamilə ana dilinə keçməsi nəzərdə tutulurdu. İctimai həyatın başqa sahələrinin də milliləşdirilməsinə başlandı.
Müvəqqəti hökümətin diqqətini cəlb edən işlərindən biri də avfqust ayında yaradılmış Fövqəladə Təhqiqat Komisiyyası idi. Bu komisiyyanın funksiyasına yerli əhaliyə qarşı vəhşiliklərin, o cümlədən mart qırğınlarının dəqiq öyrənilməsi, günahkarların müəyyən edilməsi və onların məhkəməyə verilməsi daxil idi. Komisiyyanın təhqiqatları cəmləşdirilib, əsas Avropa dillərində çap olunmalı və yayılmalı idi.
Ölkənin iqtisadi həyatını qaydaya salmaq üçün dağıdılmış dəmiryolunun bərpa edilməsinin böyük əhəmiyyəti var idi. Dəmiryolunun bərpası ilə yanaşı bir neçə ay ərzində poçt – teleqraf işləri də qaydaya düşdü. Gürcüstan ilə birlikdə www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları 7
müvəqqəti bon buraxıldı, bu ölkənin maliyyə vəziyyətini bir qədər sabitləşdirə bildi. Bajkı uğrunda mübarizə və Müvəqqəti hökümətin öz hakimiyyətini bütün Azərbaycanda təsbit etməsi sentyabrın 15-dək çəkdi. Bu ərəfədə Müəssisələr məslisinin çağırılması sahəsində işlərə başlamaq üçün Nazirlər Şurasının sədri, daxili işlər naziri və xalq maarifi nazirindən ibarət komissiya yarandı. Bu komissiyanın öz işini sürətləndirdiyi və ümumiyyətlə dövlət quruculuğu işinin genişləndiyi bir şərairdə Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti kökündən dəyişmiş oldu. Dünya müharibəsinin bitməsi ilə Antanta adından Britaniya qoşunları Bakını tutmalı idi. Düşmənin Bakını işğal etmək planına müqavimət göstərmək iqtidarında olmadığından öz işini bərpa etmiş Azərbaycan Milli Şurası və Müvəqqəti hökümət ingilislərin şəhərdə yaratdığı işğal rejimi şəraitində Azərbaycanın istiqlaliyyəti uğrunda mübarizəni davam etdirdi.
Dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin ilk təsis iclası oldu. Azərbaycan Milli Şurasının sədri M. Ə. Rəsulzadə böyük təbrik nitqi söylədi. Parlamentin rəhbərliyi seçildikdən sonra Müvəqqəti hökümətin başçısı Fətəli xan Xoyski çıxış etdi. Fətəli xan bu tarixi günə qiymət verərək nitqini aşağıdakı sözlərlə başladı: ―Bu gün öylə böyük və mübarək gündür ki, bunu biz azərbaycanlılar yuxumuzda da görə bilməzdik‖. O, Müvəqqəti hökümətin fəaliyyəti dövründə görülmüş işlərdən bəhs edib, bütün hökümətin istefasını qəbul etməyi xahiş etdi. Fətəli xanın nitqi aşağıdakı sözlərlə bitirdi: ―Hökümətin fəaliyyətində nə qədər qüsur və nöqsan olmuşsa da yol göstərən işıqlı yıldızı bu olmuşdur: millətin hüququ. Istiqlalı və xeyiri!‖.
Parlament Müvəqqəti hökümətin istefasını qəbul edib, yeni Nazirlər Şurasının tərkibini müəyyən etməyi və hökümətə başçılığı yenidən Fətəli xan Xoyskiyə tapşırdı. Fətəli xanın səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar milli hökümətə başçılıq etmək iqtidarında olmadığını bildirməsinə baxmayaraq, parlament hökümətin təşkilini yenidən təkidlə Fətəli xana tapşırdı. Dekabrın 26 –da Nazirlər Şurasınınsədri hökümt proqramı və hökümətin tərkibi haqqında parlamentdə çıxış etdi. Hökümət proqramında Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmlətmək vəzifəsi ön plana çəkilmişdi. Nazirlər Şurasının sədri elə buradaca göstərirdi: ―Fəqət Azərbaycan istiqlaliyyəti ondan ibarət deyil ki, özümüz ilə özgə dövlətlər arasında bir sədd çəkək. Aşkardır ki, müstəqil Azərbaycan höküməti ümüm dövlətlər ilə rabitə husuluna çalışacaqdır. Bu rabitə əvvəlcə qonşu dövlətlər, ümumiyyətlə sabiq Rusiya ərazisində təşəkkül tapmış dövlətlər, xüsusən Rusiyanın özünə hasil olmalıdır‖. Müstəqilliyi möhkəmlətmək vəzifəsindən doğan qonşu dövlətlərlə normal münasibətlərin bərqərar olması, Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması və www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
8
müstəqilliyin ilk şərtlərindən biri – milli ordunun yaradılması məsələsi hökümət proqramında öz əksini tapdı. Daha sonra daxili siyasət (―Biz türk islamlar heç bir zaman özümüzü vətənə övlad gibi görməyib, həmişə ögey olduğumuzu hiss etmişik. Şimdi biz öylə şərait hasil etməliyik ki, vətənimizdə yaşayan millətlərin həpsi özünü bir dərəcə vətən övladı gibi görsünlər. Biz özümüzə rəva görmədiyimizi sairlərinə rəva görməməliyiz‖), maarif, ərzaq, yollar, ədliyyə, maliyyə (―...verginin ən çoxu, ən ağırı dövlətlilərin öhdəsinə düşməlidir, nəinki kasibların‖), fəhlə - kəndli (―...torpaq kəndliyə verilməzsə, fəhlənin həyatı təmin edilməzsə, heç vaxt iş yeriməz‖) məsələri sahəsində hökümətin qarşısında duran vəzifələr və onların həllinin əsas istiqamətləri göstərilirdi. Fətəli xan çıxışının sonunda Nazirlər Şurasının yeni tərkibini parlamentin müzakirəsinə verdi. Geniş müzakirədən sonra ―İttihad‖ fraksiyası bitərəf qalmaqla bütün fraksiyalar hökümət proqramına və hökümətin tərkibinə etimad göstərdilər.
təmsil olunmuşdu (erməni nümayəndələrinə təklif olunmuş 2 nazir kürsüsündən onlar imtina etdilər). Koalisiyalı yeni kabinə yeni partiya prinsipi üzrə deyil. Parlament fraksiyalarının hökümət başçısına və və proqramına etimad prinsipi üzrə təşkil edilmişdi.
Sonrakı, 1919-cu ilin mart və dekabr kabinə dəyişikliklərində də eyni prinsip əsas tutuldu. Son iki kabinəyə ―Müsavat‖ partiyasının görkəmli xadimi Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq etdi. N. Yusifbəylinin də hökümət proqramı Fətəli xan Xoyskinin hökümət proqramına uyğun idi. Mövcud olduğu 17 ay ərzində (1918-ci ilin dekabrı – 1920 –ci ilin apreli) müstəqil Azərbaycanın milli höküməti hansı işləri görə bildi?
Azərbaycan hökümətinin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərini və gördüyü işləri qısaca sadalamazdan əvvəl hökümətin işə başladığı tarixi şəraiti və Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyətini xatıqlamaq lazımdır.
Yuxarıda deyildiyi kimi, milli (mülki və hərbi) kadrlar, ümumiyyətlə mütəxəssis çatışmırdı. Azərbaycan iqtisadiyyatı müharibə və inqilabı hadisələr nəticəsində bərbad vəziyyətə düşmüşdü. Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti son dərəcə gərgin idi. Bir tərəfdən Ermənistanla daimi hərbi – siyasi münaqişələr, digər tərəfdən isə şimal təhlükəsi dinc quruculuq işlərinə mane olurdu.
tarixi əhəmiyyətə malik işlər görə bildi. Stalinin ―bu bir il yarımlıq hakimiyyətiniz ərzində xalqa nə verə bildiniz?‖ sualının cavabında M.Ə. Rəsulzadə demişdi: ―Çox şey verə bilmədik... Amma milli azadlığın nə olduğunu başa saldıq. Azca da milli www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
9
istiqlal dadızdırdıq‖.
Azərbaycanın istiqlaliyyəti Avropa ölkələri tərəfindən tanındı. Avropa dövlətləri və xalqları Azərbaycan adlı bir ölkənin mövcud olduğunu bildi, bu zəngin ölkənin azadlığa təşnə olan əhalisinin azad xalqlar sırasında yer tutmağa layiq olduğunu təsdiq etdi. Qonşu ölkələrlə (Ermənistan və Rusiya istisna olmaqla) mehriban münasibətlər yarandı. Dövlət orqanlarının ana dilinə keçməsi ilə yanaşı, ictimai həyatın milliləşdirilməsinə başlandı. Milli kadr çatışmazlığı problemini həll etmək üçqün məktəblər və kurslar açıldı. Azərbaycan Ordusu və Hərbi Donanmasının yaradılması ən vacib işlərdən oldu.
Azərbaycan torpaqlarının ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaq sahəsində Azərbaycan höküməti əzmlə mübarizə aparırdı. Azərbaycan Demokratik Respublikasının ərazisi 97,3 min kv. km. idi. Bundan başqa 15,6 min kv. km- lik Azərbaycan torpaqları (Borçalı, Qarayazı, Sığnax, Şərur – Dərələyəz, Yeni Bəyazid və s.) Gürcüstan və Ermənistanla mübahisəli ərazi sayılırdı və milli hökümət bu ərazilərin ana vətənə qovuşması uğrunda mübarizəni davam etdirirdi. Ölkənin inzibati - ərazi quruluşu yeni şəraitə uyğun olaraq dəyişdirildi. Qarabağda erməni iğtişaşlarını yatırtmaq və Ermənistanın əlini bu torpaqlardan kəskəm üçün burada xüsusi valilik yaradıldı, yerli ermənilərə mədəni sahədə muxtariyyət verildi.
Ölkənin maliyyəsini qaydaya salmaq və dağıdılmış iqtisadiyyatını bərpa etmək sahəsində xeyli işlər görüldü. 1918 – ci ilin martında dağıdılmış neft sənayesi və Bakı – Batum neft kəməri bərpa edildi. Bakı – Culfa dəmiryolunun çəkilişi sürətləndirildi. Azərbaycan Dövlət Bankı yaradıldı, kənd təsərrüfatı üçün xırda kredit bankları açıldı, şəhərlərdə əmanət kassaları şəbəkəsi bərpa edildi.
Xalq maarifinin milliləşdirilməsi və inkişafı üçün nəşriyyat – tərcümə komissiyası yaradıldı. İbtidai və orta məktəblər üçün dərsliklər çap edildi, mövcud məktəblərin xeyli hissəsi milliləşdirildi, yeni məktəblər açıldı, müəllim hazırlığı üzrə ölkənin müxtəlif yerlərində 7 kişi və 1 qadın seminariyası təşkil edildi. Qori müəlimmlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsi Qazaxa köçürüldü, Türkiyədən 50 müəllim dəvət edildi, buradan dövlət kitabxanaları üçün xeyli kitab alındı, Bakı Dövlət Universiteti təsis edildi, yüzə yaxın gənc Avropanın böyük təhsil ocaqlarına göndərildi, ibtidai təhsilin yayılması və savadsızlıqla mübarizə məqsədilə kəndlərdə müvəqqəti pedaqoji kurslar yaradıldı və s. və i. a.
Milli hakimiyyətin Vətən və millətə xidməti təbii idi. Bir əsrlik müstəmləkə zülmündən hələ özünə gəlməmiş millətin aparıcı qüvvələrinin təmsil olduğu Azərbaycan hökümətinin səhvləri də eyni dərəcədə təbii idi. Dövlətçilik işindən yadırğadılmış və ekstremal əraitdə müstəqil dövlət yaratmaq işini boynuna www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
10
götürmüş milli qüvvələrin təcrübəsizliyi, hətta siyasi sadəlövlüyü sonrakı faciələr üçün əlverişli zəmin yaratdı. Milli dövləti daxilən möhkəmlətmək çağırışlarına (Fətəli xan Xoyski, Şəfi bəy Rüstəmbəyli və b.) baxmayaraq, gənc Azərbaycan demokratiyası demokratiya aludəçiliyi ilə destruktiv (pozucu) qüvvələrin əl – qol açmasına şərait yaratdı. Bu qüvvələrin tam olmayan siyahısına Ermənistan fitnəkarlığı və daxildəki erməni şeytanları, Türkiyə kommunistləri və hərbi əsirləri və əlbəttə ki, ―sapı özümüzdən olan baltalar‖ daxil idi. Məhz onların birgə işi nəticəsində 1920- ci il aprelin 1-də N. Yusifbəyli höküməti istefa verməyə məcbur oldu. Təxminən bir aylıq hökümət böhranı şəraitində XI ordunun yürüşü Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixə çevrilməsinə səbəb oldu.
Nəsib Nəsibzadə tarix elmləri namizədi
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|