Baburnamə 3

 

SAVAŞA HAZIRLIQ 

 

Oradan qalxıb sağ və sol qollarla mərkəz səfləri təftiş etdim. Əsgəri-

miz təxmin etdiyimiz qədər çıxmadı. Burada bütün əsgərə öz vəziyyətlərinə 

görə arabalar gətirmələri əmr edildi. Yedi yüz araba oldu. Ustad Əliquluya 

rum üsuluna görə, arabaların arasındakı zəncirlər yerinə öküz dərisindən qa-

yışlar büküb arabaları bir-birinə bağlamasını əmr etdim. Hər iki araba ara-

sında altı-yeddi qalxan olacaq, tüfəngəndazlar da bu arabaların və qalxanla-

rın arxasında durub tüfəng atacaqdıları. Bu hazırlığı tamamlamaq üçün bu-

rada beş-altı gün qaldıq. 

Hazırlıqlar tamamlandıqdan sonra bütün bəyləri və söz anlayan yaxşı 

igidləri də  dəvət edərək ümumi bir məşvərət  şurası keçirib buna qərar ve-

rildi: Panipat bir şəhərdir, məhəllə  və evləri çoxdur, hər tərəfi məhəllə  və 

evdir. Ətrafını araba və qalxanlarla çevirib tüfəngəndazları və piyadaları da 

arabalarla qalxanların arxasına qoymaq lazımdır. 

Bu qərarla qalxıb arada bir dəfə yolda gecələdikdə sonra cümə axşamı 

günü, cəmadiyülaxır ayının sonuncu günü [=12 aprel] Panipata gəldik. 

Sağ tərəfimizdə şəhər və məhəllələr, önümüzdə yaradılan qalxanlar, sol 

tərəfdə (264 b) və bəzi yerlərdə xəndəklər və ağac maneələr vardı. Hər ox atımı 

məsafədə yüz-yüz əlliyə qədər atlının dışarı çıxa biləcəyi yerlər buraxıldı. 

Əsgərin bir bölümü xeyli tərəddüd və qorxu içində idi, lakin tərəddüd 

və qorxu yersizdi, çünki Allahın əzəldə təqdir etdiyindən başqa bir şey ola 

bilməzdi. Lakin onları da ayıblamaq olmaz, onlar da haqlıydı, çünki vətən-

dən iki-üç ay yol qət edilərək gəlmişdilər və işləri də qəribə bir qövmlə idi. 

Nə biz onların dilini bilirdik nə də onlar bizim dilimizi bilirdi. 

Pərişan cameyü came pərişan, 

Giriftar qövmeyü qövmi əcaib.  

Pərişan bir topluluq ilə yenə pərişan bir kütlə, 

Giriftar bir qövmlə əcaib bir qövm. 

İbrahimin əsgərinin sayını bir lek təxmin edir, özünün və əmirlərinin 

minə yaxın fili olduğunu söyləyirdilər. İki atasından [atası və babası] qalan 

xəzinə də nəqd olaraq əlindəydi. Hindistanda bir adət var: belə bir iş olanda 

ağ axça verib müəyyən bir müddətə  əsgər tutur, bunlara da «bidhindi» 

deyirlər. Sultan İbrahim istəsə bir lek, hətta iki lek belə adam tuta bilərdi. 

Tanrı təala rast gətirdi, nə əsgərini məmnun edə bildi, nə də xəzinəsini pay-

laşdıra bildi. İgidini necə məmnun edə bilirdi ki, özü çox xəsis idi, üstəlik, 

sərvət yığmağa çox həris idi. təcrübəsiz bir gənc idi, gəlişi, (265 a) duruşu, 

yürüşü və savaşı diqqətsiz və məqsədsizdi. 

Panipatda əsgərin ətrafı və civarı arabalar, ağac maneələr və xəndək-

lərlə düzənlənib gücləndiriləndə Dərviş Məhəmməd Sarban «Bu qədər ehti-

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

282

yat tədbirləri alındı, onun üstümüzə gəlməsi mümkün deyil» deyə ərz etdi. 

Mən də belə dedim: «Sən bunları özbək xanları və sultanlarıyla müqa-

yisə edirsən? Bizim Səmərqənddən çıxıb Hisara gəldiyimiz il özbəklərin bü-

tün xan və sultanları  yığılaraq hamısı birlikdə üstümüzə  gəlmək niyyətilə 

Dərbənddən keçmişdilər. Biz də bütün sipahilərin və moğolların ailələrini 

və mallarını məhəllələrə doldurub məhəllələri sipərlərlə gücləndirmişdik. O 

xanlar və sultanlar yürüşün və savaşın hesab və üsulunu bildikləri üçün bi-

zim ölümü və həyatı Hisarda görərək Hisarı gücləndirdiyimizi anlayınca Hi-

sar üzərinə yürümənin yolunu tapa bilməyib Çağanyan civarındakı Nəvən-

dakdan geri dönmüşdülər. Amma sən bunları onlara bənzətmə, bunlar iş he-

sabını və yürüş üsulunu haradan biləcəklər». Allah rast gətirdi və tam mə-

nim dediyim kimi oldu. 

Yeddi-səkkiz gündür Panipatda idik. Adamlarımız kiçık dəstələr ha-

lında düşmən ordugahına qədər gedib izdihama qarşı ox atır və baş kəsib gə-

tirirdilər. Onlar isə heç bir hərəkətdə buluna bilmirdilər. 

Axırda bizə sadiq olan (265 b) bəzi Hindistan bəylərinin fikrinə görə 

hərəkət edib Mehdi Xoca, Məhəmməd Sultan Mirzə, Adil Sultan, Xosrov, 

Şah Mir Hüseyn, Sultan Cüneyd Barlas, Əbdüləziz Miraxur, Məhəmməd 

Əli Cəng-Cəng, Qutlu-Qədəm, Vəli Xəzinə[çi], Mühib Əli Xəlifə, Məhəm-

məd Bəxşi, Can bəy [Can Məhəmməd] və Qara Quzu komandanlığındakı 

dörd-beş min adamı gecə basqınına göndərdik. Bunlar gecə bir-birləri ilə 

əlaqə qura bilməyərək dağınıq bir halda gedirlər. Bir iş görə bilmədilər. Dan 

ağarıb aydınlıq oluncaya qədər də düşmən ordugahının yaxınında qaldılar. 

Düşmən birlikləri naqaralar çalıb filləri ilə birlikdə döyüş nizamına girmiş 

bir halda qarşı çıxdı. Bizimkilər bir iş edə bilməsələr də, bu qədər çox in-

sanla çarpışaraq itkiyə uğramadan sağ  və salim çıxıb gəldilər. Məhəmməd 

Əli Cəng-Cəngin ayağına bir ox isabət etdi, gərçi təhlükəli deyildi, lakin sa-

vaş günü o, işə yaramadı. 

Bu xəbəri alınca, Hümayunu əsgəriylə onların qarşısına bir və ya bir 

yarım küruh qədər göndərib özüm də qalan əsgərlə birlikdə döyüş nizamına 

girmiş bir halda irəlilədim. Gecə basqınına gedənlər də gəlib Hümayuna qo-

şuldular. Düşmən artıq irəliləməyincə biz də yerimizə döndük. O gecə ordu-

gahda yersiz bir qarışıqlıq çıxdı. Bir geriyə yaxın bir müddət boyunca savaş 

nərələri və gurultu davam etdi. Belə gurultuya alışıq olmayan əsgərlər xeyli 

tərəddüd və qorxu keçirdilər. Bir müddət sonra (266 a) gürültü yatdı.  

 

PANİPAT SAVAŞI 

 

Cümə günü, rəcəb ayının səkkizində [=20 aprel] fərz vaxtı önçülə-

rimizdən düşmənin səf halında irəliləməkdə olduğu xəbəri gəldi. Biz də zi-

reh geyib silahlanaraq atlara mindik. 

BABURNAMƏ 

 

283

Sağ qol alayında Hümayun, Xoca Kəlan, Sultan Məhəmməd Dulday, 

Hindu bəy, Vəli Xəzinə[çi], Pirqulu Sistani, sol qol alayında Məhəmməd 

Sultan Mirzə, Mehdi Xoca, Adil Sultan, Şah Mir Hüseyn, Sultan Cüneyd 

Barlas, Qutlu-Qədəm, Can, Məhəmməd Bəxşi və Şah Hüseyn Yaregi Moğol 

Qançı, mərkəzin sağ qolunda Çin Teymur Sultan, Süleyman Mirzə, Məhəm-

mədi Göyəldaş, Şah Mansur Barlas, Yunus Əli, Dərviş Məhəmməd Sarban 

və Abdullah Kitabdar, mərkəzin sol qolunda Xəlifə, Xoca Mir Miran, Əh-

mədi Pərvançı, Turdu bəy, Qoç bəy, Mühib Əli Xəlifə və Mirzə bəy Tarxan, 

önçü qolunda Xosrov Göyəldaş və Məhəmməd Əli Cəng-Cəng vardı. Əbdü-

ləziz Miraxuru ehtiyatda saxlamışdıq. Sağ qol alayının bir ucunda Vəli Qızıl 

və moğollarıyla birlikdə  Məlik Qasım Baba-Qaşqa, sol qol alayının bir 

ucunda da Qara Quzu, Əbülməhəmməd Nizəbaz, Şeyx Camalın oğlu Şeyx 

Əli Barin, Mehdi və Tanrıqulu Pışqı Moğolu mühasirə  bölüyü üçün ayırdıq. 

Bu mühasirə bölüyündəki iki qitə düşmən yaxınlaşınca, sağ  və sol qoldan 

irəliləyərək düşməni arxadan mühasirə edəcəkdi. (266 b) 

Düşmənin qaraltısı görünəndə daha çox sağ qol alayı  tərəfinə doğru 

ağırlıq verdikləri anlaşıldı və bu üzdən də ehtiyatda saxlanan Əbdüləziz sağ 

qol alayına köməkçi göndərildi. Sultan İbrahimin qaraltısı uzaqdan göründü-

yü andan etibarən heç bir yerdə durmadan sürətlə gəlirdi. Bir az irəliləyincə 

bizim qaraltımız da onlara göründü. Bizim savaş düzənini və səflərimizi gö-

rdükdə  sıxılmış bir vəziyyətdə «Duraqmı, durmayaqmı, gedəkmi, getmə-

yəkmi?» dermiş kimi, nə dura bildilər, nə də əvvəlki kimi heç durmadan üs-

tümüzə yürüyə bildilər. 

Mühasirə bölüyünə sağ və sol qoldan düşmənin arxasına keçib ox ata-

raq savaşa girməsi, sağ və sol qol alaylarının da yürüyərək düşmənə hücum 

etməsi əmr edildi. Mühasirə alayı düşmənin arxasına keçib ox atmağa baş-

ladı. Sol qol alayından Mehdi Xoca daha əvvəl hücum etdi. Mehdi Xocanın 

qarşısına yanlarında bir fili olan bir dəstə irəlilədi, bunlar da o dəstəni ox 

yağmuru altında qoyaraq geri qaytardılar. 

Sol qol alayına mərkəzdən  Əhmədi Pərvançı, Turdu bəy, Qoç bəy və 

Mühib  Əli Xəlifə köməkçi olaraq göndərildi. Sağ qol alayı da savaşa girdi. 

Məhəmmədi Göyəldaş, Şah Mansur Barlas, Yunus Əli və Abdullaha mərkə-

zin önündən qarşıya yürüyüb hərəkətə keçmələri əmr edildi. Ustad Əliqulu da 

mərkəzin önündən bir neçə dəfə  firəngi topuyla yaxşı  mərmi atdı. Mustafa 

Topçu [Rumi] də  mərkəzin sol qolundan araba üzərindəki  (267 a)  zərbzən 

toplarıyla yaxşı mərmi atdı. Sağ və sol qol alayları, mərkəz və  mühasirə ala-

yındakılar düşmənin ətrafını çevirib ox yağmuruna tutaraq şiddətlə savaşdılar. 

Düşmən bizim sağ  və sol qol alaylarımız tərəfinə bir-iki dəfə    qısa-

qısa hücumlar etdi. Bizim adamlarımız da ox atıb ox yağmuruyla onları 

təkrar mərkəzlərinə qaytardılar. Düşmənin sağ və sol qol alayları hamısı bir 

yerdə toplanaraq elə bir şəkildə  tıxandılar ki, nə irəli gələ bildilər, nə  də 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

284

qaçmaq üçün yol tapa bildilər. Savaş başladığında günəş bir nizə boyu qədər 

yüksəlmişdi, günortaya qədər şiddətli savaş davam etdi. Günorta vaxtı düş-

mənlər qəhr olub məğlub edilərkən dostlar da sevindilər. 

Tanrı təala öz fəzl və kərəmiylə bu qədər zor bir işi asanlaşdırdı. İzdi-

hamlı bir ordunu yarım gündə yerlə bir etdi. Beş-altı min adam İbrahimin 

tam yaxınında bir yerdə vurulmuşdu. Bu savaşda bütün cəbhədə ölənlərin 

sayını on beş-on altı min qədər təxmin edirdik. Sonradan Aqraya gələndə 

Hindistan xalqının söylədiyinə görə bu savaş meydanında qırx-əlli min ada-

mın ölmüş olduğu anlaşıldı. 

Düşməni məğlub etdikdən sonra vura-vura təqib etdik. Qarşı tərəfdən 

ələ keçirilən əmirləri və bəyləri gətirməyə başladılar. Filçilər filləri sürülər 

halında gətirib hədiyyə etdilər. Düşməni (267 b) təqib edərkən İbrahimi şə-

hərdən çıxmış zənn edərək xassə alayından Qəsəmtay Mirzə, Baba Çöhrə və 

Böçkə komandanlığındakı adamlara İbrahim Aqraya varmadan sürətlə yürü-

yüb onu ələ keçirmələri üçün təqibçi olaraq vəzifə verdik.  

İbrahimin ordugahının içərindən keçərək otaqları  və çadırlarını seyr 

edib Qarasuyun kənarına endik. İkindəyə yaxın Xəlifənin kiçık qaynı Tahir 

Təbəri Sultan İbrahimin cəsədini bu qədər ölünün içindən tanıyıb başını kə-

sib gətirdi. 

O gün dərhal Hümayun Mirzə, Xoca Kəlan, Məhəmmədi, Şah Mansur 

Barlas, Yunus Əli, Abdullah [Kitabdar] və Vəli Xəzinə[çi]yə yüksüz olaraq 

sürətlə yürüyüb Aqrayı  ələ keçirmək və  xəzinələri zəbt etmək tapşırıldı. 

Mehdi Xoca, Məhəmməd Sultan Mirzə, Adil Sultan, Sultan Cüneyd Barlas 

və Qutlu-Qədəmi də yüksüz olaraq sürətlə hərəkət edib Dehli kurqanına gi-

rərək xəzinələri mühafizə etmələri üçün ayırdıq.  

 

BABURUN DEHLİYƏ GİRMƏSİ 

 

Ertəsi gün qalxıb bir küruh məsafə gəldikdən sonra atlar üçün Cun sa-

hilinə endik. Arada iki dəfə dincəlib çərşənbə axşamı günü Şeyx Nizam Öv-

liyanın məzarını ziyarət edərək Dehlinin qarşısına Cun sahilinə endik. 

Çərşənbə günü Dehli kurqanını seyr edib gecəni orada keçirdikdən 

sonra ertəsi cümə axşamı günü Xoca Qutbəddinin məzarını ziyarət edib Sul-

tan Qiyasəddin Balban və Sultan Əlaəddin Xilçinin qəbrlərini, imarətlərini, 

(268 a) minarəni, hövzi-şəmsi və hövzi-xası, Sultan Bəhlul ilə Sultan İskən-

dərin qəbr və bağlarını seyr etdikdən sonra ordugaha gələrək gəmiyə minib 

mey içdik. Dehlinin şikdarlığını  Vəli Qızıla ehsan edib Dostu [eşik-ağa] 

Dehli vilayətinə divan təyin etdik. Mövcud xəzinələri möhürləyib bunların 

məsuliyyətinə verdik. 

Cümə axşamı günü oradan qalxıb Tuğluqabad qarşısında Cun sahilinə 

endik. Cümə gününü orada keçirdik. Mövlana Mahmud Fərabi ilə  Şeyx 

BABURNAMƏ 

 

285

Zeyn gedib Dehlidə cümə namazını qılıb mənim adıma xütbə oxutdular; fə-

qir və miskinlərə bir qədər ağ axça paylayaraq orduya gəldilər. 

Şənbə oradan qalxıb Aqraya doğru mənzil-mənzil hərəkət etdik. Mən 

gedib Tuğluqabadı seyr etdikdən sonra təkrar ordugaha gəldim. 

Cümə günü, rəcəb ayının iyirmi ikisində [=4 may] Aqranın məhəllələ-

ri içində olan Süleyman Şeyxzadə Fərmülinin imarətinə endik. Bu yer kur-

qandan xeyli uzaqda olduğu üçün ertəsi gün qalxıb Cəlal xan Cighətin ima-

rətinə gəldik. Hümayun bir az öncə gəlmişdi. Kurqandakılar bəhanə irəli sü-

rərək hiyləyə  əl atmışlar. Bunlar da əhalinin başsızlığını düşünüb «Birdən 

xəzinələrə əl uzadarlar» deyə biz gəlincəyə qədər dışarı çıxılacaq yolları qo-

ruma altına almışdılar. 

Bikermacit Hindu Güvalyar racəsi idi və babaları yüz ildən artıq Gü-

valyar vilayətində (268 b) səltənət sürmüşdülər. İskəndər Güvalyarı almaq 

üçün bir neçə il Aqrada oturdu. Sonra İbrahim zamanında da Əzəm Hüma-

yun Servani bir neçə  dəfə buranı  şiddətli bir şəkildə mühasirəyə almış  və 

axırda [=1518] barış yoluyla ələ keçirib yerinə Şəmsabadı vermişdi. 

Bikermacit də biz Sultan İbrahimi yendiyimiz zaman cəhənnəmə vasil 

olmuşdu. Ev əhli və  uşaqları Aqradaydı. Hümayun Aqraya gələndə Biker-

macitin ev əhlinin qaçma niyyəti varmış. Hümayun getmələrinə izin vermə-

miş. Bir çox cəvahiri və qiymətli daşı Hümayuna könüllü hədiyyə etmişlər. 

Bunlar arasında Sultan Əlaəddinin [Xilçi] gətirmiş olduğu məşhur bir almas 

vardı. Elə məşhurdu ki, bir mütəxəssis bunun qiyməti haqqında «Bütün dün-

yanın iki yarım günlük məsrəfi» demişdir. Deyəsən, səkkiz misqaldır. Mən 

gələndə Hümayun onu mənə peşkəş etdi, mən də Hümayuna bağışladım. 

Kurqandakı sipahilər arasında məşhur adamlardan Məlikdad Kərani, 

Məlik Süruk və Firuz xan Mivati də vardı. Bunlardan bəzi hiyləgərlik gör-

dük və cəzaları nə isə verdik. Məlikdad Kəranini göndərərək bəzi istəklərdə 

bulundular. Bir qərara bağlanıncaya qədər gedə-gələ dörd-beş gün vaxt keç-

di. Axırda onlara istədikləri kimi inayət və  şəfqət göstərib bütün mallarını 

özlərinə verdik. İbrahimin atasını da xidmətçiləri ilə birlikdə  çıxarıb 

Aqradan bir küruh məsafədə və suyun aşağısında yeddi leklik bir yurd (269 

a) verdik. Digər bəylərə də ayrıca pərgənələr verildi. 

Cümə axşamı günü, rəcəb ayının iyirmi səkkizində [=10 may] ikindi 

vaxtı Aqraya girərək Sultan İbrahimin sarayına endik. 

Doqquz yüz onuncu ildə [=1504/5] Kabil vilayətinin zəbt edilməsin-

dən bəri daim Hindistana yürümək arzusunda idik. Bəzən bəylərin dargörüş-

lülüyündən, bəzən də qardaşlarımın müxalifətindən Hindistan səfəri gerçək-

ləşmir və  məmləkətləri də  ələ keçirilə bilmirdı. Axırda  əngəllər ortadan 

qalxdı. Böyük və kiçık bəylərdən heç kim məqsədə zidd söz söyləmədi. 

Doqquzyüz iyirmi beşinci ildə [=1519] qoşun çəkib Bəcuru zorlayaraq 

iki-üç geridə [otuz ilə qırx beş dəqiqə arasında] zəbt edib əhalisini qılıncdan 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

286

keçirdikdən sonra Bxirəyə  gəlmişdik. Buranı yağmalamadan  əhalisinə bir 

qurtuluş fidyəsi təyin edib nəqd və ya mal olaraq dörd lek şahruxi alıb əsgə-

rin sayına görə paylaşdırdıqdan sonra Kabilə geri dönmüşdük.  

O tarixdən doqquz yüz otuz ikinci ilə [=1525/6] qədər də Hindistana 

əsgər yeritməyi sürdürmüşdük. Bu səfərlərin beşincisində  də tanrı  təala öz 

fəzl və inayətiylə Sultan İbrahim kimi bir düşməni qəhr və  pərişan edərək 

Hindistan kimi məmləkəti ələ keçirməmizi asanlaşdırdı.  

Həzrəti peyğəmber zamanından bu tarixə qədər Hindistan vilayətlərini 

dışarı padşahlardan üç adam ələ keçirərək orada səltənət sürmüşdür. 

Biri Sultan Mahmud Qazi [Qəznəvi] və övladlarıdır, Hindistan məm-

ləkətində uzun müddət hökmdarlıq taxtında oturmuşlar

1

. 

İkincisi Sultan Şahabəddin (269 b) Quri ilə qulları və xidmətində olan 

şəxslərdir, çox illər bu məmləkətlərdə padşahlıq sürmüşlər

2

. 

Üçüncüsü də  mənəm, lakin mənim işim o padşahlarınkına bənzəmir, 

çünki Sultan Mahmud Hindistanı  zəbt edəndə Xorasan taxtı onda idi, Xa-

rəzm və Darülmürz sultanları ona itaət edərək boyun əymişdilər. Səmərqənd 

padşahı da onun himayəsindəydi. Əsgəri iki lek olmasa da, bir lekdən heç az 

deyildi. Düşmənləri də racələrdi və bütün Hindistan tək bir padşahın idarə-

sində deyildi. Hər bir racə öz başına bir vilayətdə padşahlıq edirdi. 

Sultan  Şəhabəddin Quriyə  gəlincə, Xorasan səltənəti onda deyil, bö-

yük qardaşı Qiyasəddin Quridə idi. Təbəqəti-Nasirdə yazıldığına görə, Hin-

distana bir səfərində bir lek və iyirmi min zirehli sipahi sövq etmişdir. Onun 

düşmənləri də ray və racələrdi, bütün Hindistan yalnızca tək bir adamın 

əlində deyildi. 

Bxirəyə gələndə mənim min beş yüz, ən çoxu iki min adamım vardı. 

Beşinci dəfə  gəlib Sultan İbrahimi yenərək Hindistanı  fəth etdim. Heç bir 

zaman Hindistana bu qədər az əsgərlə  gəlməmişlər.  Əsgər, tüccar və xid-

mətçilər daxil olmaq üzrə orduyla birlikdə olanların hamısı on iki min adam 

olaraq qeyd edildi. Mənə bağlı vilayətlərsə (270 a) Bədəxşan, Qunduz, Ka-

bil və  Qəndəhardan ibarətdi. Lakin bu vilayətlərdən də önəmli bir yardım 

gəlmirdi. Tam tərsinə, düşmənə yaxın olduqları üçün bəzi vilayətlərə heç 

durmadan yardım etmək lazım gəlirdi. Bütün Mavəraünnəhr vilayətləri öz-

bək xanlarının və sultanlarının idarəsindəydi. Onların yüz minə yaxın əsgəri 

vardı və əski bir düşmən idilər. 

                                                           

1

 963-1187-ci illər arasında hökm sürən Qəznəvi türk dövlətinin başına 998-ci ildə ke-

çən Sultan Mahmud hakimiyyətini Hindistana qədər genişlətmiş və Lahoru Bəlxdən sonra 

üçüncü dövlət mərkəzi etmişdir. 1031-ci ildə öldükdən sonra oğulları taxta keçərək 1186-cı 

ilə qədər Pəncab bölgəsində hökm sürmüşlər. 

2

 Əfqanistanda hökm sürən Quri xanədandan olan Sultan Şəhabəddin Quri qəznəvilərin 

son hökmdarı Xosrov Məliki yenərək 1187-ci ildə bu xanədana son vermiş və Hindistan iç-

lərinə səfərlər edərək burada Quri hakimiyyətini qurmuşdur. Onun xanədanından gələnlər 

Şimali Hindistanda 1206-cı ilədək hakimiyyət sürmüşlər. 

BABURNAMƏ 

 

287

Hindistan məmləkəti isə Bxirədən Behara qədər  əfqan idarəsindəydi, 

padşahı da Sultan İbrahimdi. Vilayət hesabıyla beş lek əsgəri olmalı idi. O 

günlərdə əmirləri özünə müxalif etdiyi üçün mövcud əsgərini bir lek qədər təx-

min edirdilər. Özünün və əmirlərinin əlində minə yaxın fil olduğu söylənirdi. 

Bu vəziyyətdə və bu qədər bir qüvvə ilə təvəkkül edib yüz min adam-

lıq bir qüvvəyə sahib olan özbəklər kimi əski bir düşməni arxada qoyaraq, 

Sultan İbrahim kimi çox əsgərli və geniş məmləkətli bir padşahla qarşılaşdıq. 

Bu təvəkkülümüz nisbətində tanrı təala əziyyət və zəhmətimizi boşa çıxar-

mayıb belə güclü bir düşməni məğlub edərək Hindistan kimi geniş bir məm-

ləkəti fəth etdirdi. Bu dövlətə öz güc və qüvvətimizdən deyil, sırf Allahın 

lütf və şəfqətindən, bu xoşbəxtliyə isə öz qeyrət və səylərimizdən deyil, Al-

lahın eyni kərəm və inayəti sayəsində çatdıq deyə bilərik.  

 

HİNDİSTANIN TƏRİFİ 

 

Hindistan, məmləkətləri geniş, xalqı və məhsulu çox olan bir ölkədir. 

(270 b) Şərqi, cənubu və hətta qərbi də Hind dənizinə qədər uzanır. Şimali 

dağlıq olub Hinduquş, Kafiristan və  Kəşmir dağlarıyla bitişikdir. Yenə  şi-

malında Kabil, Qəznə və Qəndəhar yerləşir. 

Bütün Hindistan vilayətlərinin paytaxtı Dehli sayılır. Sultan Şəhabəd-

din Quridən sonra Sultan Firuz şahın son günlərinə qədər Hindistanın böyük 

bir qismi Dehli sultanlarının idarəsi altmdaymış. Mənim Hindistanı fəth et-

diyim dönəmdə beş müsəlman və iki kafir Hindistanda səltənət sürürdu. 

Dağlarda və cəngəlliklərdə böyüklü-kiçıkli xeyli ray və racə də vardı, lakin 

etibarlı və müstəqil olanları bunlardı. 

Bunlardan biri əfqanlar olub paytaxt Dehli onlarda idi. Bxirədən Be-

hara qədər olan yerlər onların idarəsindəydi. Əfqanlardan əvvəl isə Cunpur 

Sultan Hüseyn Şərqinin idarəsindəydi

1

. Bu sülaləyə Purebi deyirlər, bunla-

rın ataları Sultan Firuz şah və soyunun yanında saqi imiş, Firuz şahdan son-

ra Cunpur məmləkətini əllərinə keçirmişlər. 

Dehli isə Sultan Əlaəddinin əlindəydi və bu sülalə də seyidlərdəndir

2

. 

Teymur bəy Dehlini aldığı zaman [=1398 dekabr] Dehlinin idarəsini bunla-

rın atalarına vermişdi. Sultan Bəhlul Ludi Əfqan və  oğlu Sultan İskəndər 

paytaxt Dehli ilə paytaxt Cunpuru əllərinə keçirdilər və beləcə hər iki pay-

taxta tək bir padşah oturdu. 

İkincisi Quceratdakı Sultan Müzəffərdi

3

. Sultan İbrahimin məğlubiy-

                                                           

1

 Sultan Hüseyn Cunpurdakı Şərqi sultanlarının sonuncusudur, 1458-79-cu illər arasında 

hökm sürmüşdür. 

2

 Seyidlər sülaləsindən olan Sultan Əlaəddin [Ludi] 1446-51-ci illər, Bəhlul Ludi 1451-

89-cu illər, oğlu Sultan İskəndər isə 1489-1517-ci illər arasında hökm sürmüşdür. 

3

 Sultan Müzəffər 1512-26-cı illər arasında hökmdarlıq etmişdir. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

288

yətə uğramasından bir neçə gün öncə dünyadan (27l a) köçdü. Şəriətə föv-

qəladə vaqif bir padşah idi. Elmlə uğraşır, hədis oxuyur və durmadan Quran 

yazaraq çoxaldırdı. Bunların sülaləsinə Tank deyirlər. Bunların ataları da 

Sultan Firuz və soyunun şərabdarlarıymış, Firuz şahdan sonra Qucerat vila-

yətini əllərinə keçirmişlər. 

Üçüncüsü Dəkkəndəki Bəhmənilərdir

1

. Lakin bu dövrdə Dəkkən sul-

tanlarının gücləri və iqtidarları qalmamışdı, bütün vilayətlərini böyük bəylər 

əllərinə almışdılar. Bir şeyə möhtac olunca bəylərindən diləyirdilər. 

Dördüncüsü Mendav da dedikləri Malvə vilayətindəki Sultan Mah-

muddur

2

. Bu sülaləyə xilçi deyirlər. Rana Sanka adlı kafir onu məğlub edib 

vilayətinin böyük bölümünü əlinə keçirmiş, o da zəif düşmüşdü. Bunların 

ataları da Firuz şahın yetişdirdiyi adamlardanmış. Onun ölümündən sonra 

Malvə vilayətini əllərinə keçirmişlər. 

Beşincisi isə Benqal vilayətindəki Nüsrət şahdır. Atası Benqal vilayə-

tində padşah olmuşdu və seyidlərdəndi. Sultan Əlaəddin ləqəbini daşıyırdı. 

Səltənət ona mirasla keçmişdi.

 

Qəribə bir adətdir ki, Benqalda mirasla səltənət çox az olur. Padşahın 

müəyyən bir taxtı, əmirlər, vəzirlər və digər məqam sahiblərinin hər birinin 

müəyyən yerləri vardır. Benqal xalqının gözündə mötəbər olan taxtdır. Hər 

birinin özünə tabe olan və itaət edən əsgərlərinin və xidmətçilərinin hamısı 

özəl və sadiqdir. Padşah birini təyin etmək və ya əzl etmək (271 b) istəsə və 

o məqama hər hansı bir adamı təyin etsə, o məqama bağlı olub itaət edən əs-

gərlərin və qulluqçuların hamısı o adamın olur. Hətta padşahlıqda da belədir. 

Kim padşahı öldürərək taxta keçmək imkanını tapsa, padşah olur, əmirlərin 

və vəzirlərin, sipahilərin və xalqın hamısı ona itaət edərək boyun əyir. Onu 

eynən əski padşah kimi padşah olaraq tanıyır və əmirlərinə itaət edirlər. 

Benqal əhalisinin sözü şudur: «Biz taxtın kölələriyik, taxta keçən hər 

kəsə itaət edirik». Necə ki Nüsrət  şahın atası Sultan Əlaəddindən öncə bir 

həbəş padşahı öldürərək taxta keçdi və bir müddət səltənət sürdü

3

. Sultan 

Əlaəddin də  həbəşi öldürmək surətilə taxta keçmişdi. Sultan Əlaəddindən 

sonra da miras yoluyla oğlu padşah olmuşdur

4

. 

Benqalda bir də bu adət vardır: bir adam padşah oldumu onun əvvəlki 

padşahların xəzinələrini sərf edib və xərcləməsi çox ayıb və utanılacaq bir 

şey sayılır. Padşah olan hər kəs yenidən xəzinə yığmalıdır. Xəzinə yığmaq o 

əhalinin gözündə iftixar və sevinc vəsiləsidir. 

Adətlərindən biri də budur: Xəzinə, axır, hətta sultanlarının bütün bi-

                                                           

1

 Bəhmənilər xanədanı Dəkkən bölgəsində 1347-1527-ci illərdə hökmdarlıq etmişdir. 

2

 Sultan Mahmud 1512-31-ci illər arasında hökm sürmüşdür. 

3

 Bu həbəşin adı Şəmsəddin Müzəffərdir. 1494-97-ci illərdə padşah olmuşdur. 

4

 Sultan  Əlaəddin 1497-1519-cu, oğlu Sultan Nüsrət  şah isə 1519-32-ci illər arasında 

hökmdar olmuşdur. 

BABURNAMƏ 

 

289

nalarının  əskidən bəri qərarlaşdırılmış  və müəyyənləşdirilmiş  gəlirləri və 

pərgənələri vardır, bunlar başqa yerlərə heç bir şəkildə xərclənə bilməz. 

Müsəlmanlar arasında böyük və mötəbər olan, çox əsgərə və çox vila-

yətə sahib olan padşahlar burada bəhs etdiklərimdir. 

Kafirlər arasında isə vilayət və əsgər baxımından böyük olanlardan bi-

ri (272 a) Bicangər racəsidir

1

. 

Bir də bu yaxınlarda özünün cürəti və qılıncıyla böyümüş olan Rana 

Sanka vardır. Əsl vilayəti Çiturdu. Mendav sultanlarının səltənəti yıxılanda 

Mendava bağlı olan Rətənbur, Sarəngpur, Bhilsan və Çəndiri kimi bir çox 

vilayəti  ələ keçirdi. Doqquz yüz on dördüncü ildə [=1528] Allahın inayəti 

ilə neçə ildir savaş alanı olan Çəndirini -Rana Sankanın Midni Rav adlı bö-

yük və etibarlı bir adamı dörd-beş min kafirlə birlikdə orada olurdu- bir-iki 

geridə [yarım saat içində] zorla aldım və kafirləri qılıncdan keçirərək oranı 

islam yurdu elədim. Təfsilatı irəlidə söylənəcəkdir. 

Hindistanın ətrafında və civarında bir çox ray və racə vardır. Bunların 

bəziləri islama itaət etmişdi. Bəziləri isə uzaqda olduqlarından, ya da yerlə-

rinin qorunaqlı olması üzündən müsəlman padşahlara itaət etmirdi.  

Hindistan birinci, ikinci və üçüncü iqlimdədir. Hindistan dördüncü iq-

limə daxil deyil. Qəribə bir ölkədir. Bizim vilayətlərlə müqayisədə başqa bir 

aləmdir. Dağları, suyu, cəngəllikləri, ovası, toprağı, vilayəti, heyvanları, bit-

kiləri, xalqı, dili, yağmuru, rüzgarı, hamısı tamamən başqadır. Kabilə bağlı 

isti ölkələr bəzi xüsuslarda Hindistana bənzəyir, bəzi xüsuslarda isə bənzə-

mir. Sind çayını keçincə yer və su, ağac və daş, el və ulus, adət və örf (272