ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

GECİKMİŞ VÜSAL

(Sənədli hekayə)

Mənim  ölüm  tariximi  sevimli  Nigar  xanımın 

vəfatı günü ilə hesablayın. 

general Əli ağa Şıxlinski

Nigar  xanım  Şıxlinskayanın  iyirminci  əsrin  əvvəllərində 

çəkilmiş bir fotoşəkli var. Şəkildə o, oğlu ilə birgə təsvir olunub. 

Bizə yaxşı məlumdur ki, general Əli ağa Şıxlinski ilə iyirmi iki 

illik birgə yaşayışdan Nigar xanımın heç bir övladı olmayıb. Bəs 

onda Xosrov bəyin atası kimdir? Bunun qısa tarixçəsi var.

Nigar xanımın atası Zaqafqaziya müftisi Mirzə Hüseyn əfəndi 

Qayıbzadə Əli ağanın anası Şahyəmən xanımın əmisi oğlu idi. 

Zaqafqaziya müftisi kimi məsul vəzifədə çalışan Mirzə Hüseyn 

on iki yaşından Əli ağanın təlim-tərbiyəsi ilə özü məşğul olmuş-

dur. Onu Tiflisə gətirib Semyon Monastırsevin şəxsi gimnaziya-

sına oxumağa qoymuşdur. İllər keçəcək ömrünün son illərində 

bu  əvəzsiz  yaxşılığı  xatırlayan  Əli  ağa  Şıxlinski  yazacaq:  “Ata-

anam həmişə kənddə yaşadığına görə mən tamamilə Mirzə Hü-

seyn əfəndinin himayəsinə keçdim. Sonrakı tərbiyəm bütünlüklə 

onun  əlində  oldu.  Bu  adamın  nəsihətləri  və  örnək  ola  biləcək 

şəxsi  həyatı  mənə  o  qədər  böyük  təsir  bağışlamış  və  mənim 

xasiyyət və dünyagörünüşümdə o qədər dərin iz buraxmışdır ki, 

mən hər cəhətdə diqqətəlayiq olan bu şəxsiyyətə borcluyam”.

Şəmistan Nəzirli

249

Əli  ağanın  təlim-tərbiyəsində  əvəzsiz  xidmətləri  olan  müfti 

ilk  vaxtlar  qızı  Nigarla  onun  ailə  qurmasına  razılıq  vermişdi. 

Arada hələ heç bir nişan-filan olmasa da Peterburqdakı Mixay-

lovski Topçuluq Məktəbində təhsilini davam etdirən Əli ağa ilə 

qızının yazışmasından da xəbərdar idi. Müdrik müfti Mirzə Hü-

seyn yaxşı bilirdi ki, qeyri-adi istedada malik olan Əli ağanın çox 

parlaq  bir  gələcəyi  var.  Ona  görə  bu  izdivacın  baş  tutacağına 

qəlbən razı idi. 

1886-cı ildə Əli ağa Peterburq Topçular Məktəbini də birincilər 

sırasında bitirdi. Ona əla oxuduğuna görə pul mükafatı və bura-

xılış  imtahanında  qızıl  saat  hədiyyə  verdilər.  Podporuçik 

rütbəsində onu 39-cu topçu briqadasına xidmətə göndərdilər. 

Aradan beş aydan çox keçsə də Əli ağadan heç bir səs-soraq 

yox idi. Həmin vaxtlarda milliyyətcə acar olan knyaz Məmməd 

bəy Palavandovu Qazax qəzasına hakim təyin etdilər. Uzun illər 

Stavropol ərazisində yüksək rütbədə olan Məmməd bəyi müfti 

hələ gəncliyindən yaxşı tanıyırdı. O vaxtlar Məmməd bəyin bir 

neçə qohumu Qori Seminariyasında təhsil alırdı. O səbəbdən də 

Qoriyə tez-tez gələrdi. 

Müfti  Qori  seminariyasında  dərs  deyəndə  görüşüb  dostlaş-

mışdılar. Dədə-baba Vətəni Qazaxa hakim təyin olunan Məmməd 

bəyi təbrik etmək üçün ailəsilə birgə Tiflisə qonaq çağırdı. Elə bu 

qonaqlıqda Nigarı görən Məmməd bəyin arvadı onu oğlu Dərviş 

bəyə istədi. Qız anası Səadət xanım dönə-dönə işarə vurdu ki, 

Nigar bibisi oğluna istəklidir. Üstəlik də qızının hələ kiçik oldu-

ğunu  və  təhsil  aldığını  da  xatırlatdısa,  mümkün  olmadı.  Nə 

Məmməd bəy, nə də inadkar arvadı əl çəkmədilər. Zor-xoş müf-

tidən razılıq aldılar. Müftidən soruşanda ki, Nigarla Əli ağa bir-

birilərini çoxdan sevirlər, indi qızı Palavandovlara niyə verirsən. 

Əli  ağada  hansı  qüsuru  gördün?  Daxilən  əzab  çəkən  müftinin 

cavabı yarızarafat, yarıciddi belə olardı:

– Əli ağa hərbçidir, onun şələsi dalındadır. Bu gün bu şəhərdə, 

sabah o birində yaşayacaq. O həm də ağıllı və istedadlıdır. Hara-

da olsa, xoşbəxtliyini tapacaq. Nigarı mən gözümün nuru qədər 

istəyirəm.  O,  mənə  yazı-pozu  işlərində  ən  yaxın  köməkçidir. 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

250

Onu  gözümdən  qırağa  qoya  bilmərəm,  kəsəsi,  istəmirəm  gül 

kimi balam yad şəhərlərdə, gavurlar içində yaşasın.

İllər ötdü, yaşın üstünə yaş gəldi. Amma ilk sevgisini heç cür 

unuda bilməyən Əli ağa başqa birisinə könül verib evlənə bil-

mirdi. 1906-cı ildə Port-Artur müharibəsindən ad-sanla qayıdan 

Əli ağa Şıxlinskini öz xahişi ilə Çarskoye-Seloda yerləşən Artille-

riya Zabitləri Məktəbində təhsilini davam etdirməyə göndərdilər. 

Kursu böyük müvəffəqiyyətlə bitirən podpolkovnik Əli ağa Şıx-

linskini məktəbdə müəllim saxladılar. Elmləri asanlıqla mənim-

səyən Əli ağanın tərtib etdiyi “Üçbucağı” məktəb heyə tində yax-

şı mənada səs-küy qaldırıb onun şöhrətini artırdı. Mək təbin rəisi 

onun elmi işini şurada müzakirəyə qoydu. Müəllim və professor 

heyəti ona zabitlər üçün yeni məsələ kitabı tərtib etməyi tapşırdı. 

Məktəbin rəisi tam artilleriya generalı Aleksandr Nikolayeviç Si-

nitsın əmr etdi ki, nəşr olunan kitabda üçbucağın şərhi “Şıxlinski 

üçbucağı” kimi yazılsın.

1908-ci il noyabrın 25-də Çarskoye-Selodakı Yekaterina sara-

yında Georgi Pabedonosev günü qeyd olunacaqdı. İmperatorun 

əmri  ilə  buraya  dəvət  olunanların  əksəriyyəti  Port-Artur 

döyüşlərinin iştirakçıları və Georgi kavalerləri idi. Onların ara-

sında Əli ağa da vardı. Kavalerlər sırasında padşaha təqdim olu-

nanda Əli ağa sağ ayağına laklı, qəşəng, sol ayağına isə mahud 

çəkmə geymişdi. İmperator ona diqqətlə baxıb xoş təbəssümlə 

gülümsündü:

– Cənab zabit, – dedi, – od-alov içindən çıxmış Georgi kava-

ler lərindən soruşmazlar ki, niyə axsayırsan? Məgər yaralarınız 

hələ də sağalmır?

– Əlahəzrət, sol dizimin üstündən aldığım yara sağalmır ki, 

sağalmır. Qıçım qatlanıb açılmır. Elə hey çirk verir. Həkimlərin 

dediyinə görə yara xeyli dərinə işləyib.

İmperator xəfifcə gülümsündü:

–  Sizə  şərəfli  Georgi  ordeni  təqdim  edir  və  altı  ay  padşah 

xəzinəsi  hesabına  Qafqaz  sularında  müalicə  olunmağı  tövsiyə 

edirəm.  Baxıram,  Siz  cavan  və  sağlam  zabitsiniz.  Hələ  uzun 

Şəmistan Nəzirli

251

müddət orduda qulluq edə bilərsiniz. Çalışın ki, tez sağalın, – 

deyib Əli ağa Şıxlinskinin əlini sıxdı.

Altı aylıq məzuniyyətin iki ayını Yessentuki mineral suların-

da  müalicə  olunan  Əli  ağanın  yarası  xeyli  yaxşılaşdı.  Çoxdan 

qürbət ellərdə dolaşan Əli ağanı könlü doğma eli-obası, qohum-

ları istədi. Onun Qazaxa gəlişi özü ilə bayram əhvali-ruhiyyəsi 

gətirdi.  Hamı  onu  görməyə  gəlir,  qonaq  çağırırdı.  Qəzetlərdə 

təriflənən  Port-Artur  qəhrəmanını  hamı  yaxından  görüb 

həmsöhbət  olmağı  özünə  şərəf  bilirdi.  Hər  gün  evləri  görüşə 

gələnlərlə dolu olurdu. Bir gün Tiflisdən Müftinin böyük oğlu 

Bahadır da Qazaxa gəldi. Aralarında yaş fərqi olsa da Əli ağa 

Bahadırı çox istəyirdi.

– Əli ağa, – dedi, – anam səni bizə qonaq çağırır.

–  Bəs  Müfti  necə,  çağırmır?  –  Əli  ağa  zarafat  etdi.  –  Mən 

dəvətsiz də gələcəkdim. Anam da bir neçə dəfə bu barədə söhbət 

salıb.  Amma  bu  gəlib-gedənin  əlindən  imkan  yoxdur.  Mən 

özümdə kəndim-kəsəyim üçün darıxmışam. Axı, on ildən çoxdu 

mən Vətənə gələ bilmirəm.

Neçə illik ayrılıqdan sonra Əli ağa ilk gənclik illərini keçirdiyi 

Tiflis və heç vaxt unutmadığı Nigarını gördü.

İllər ötsə də Nigar az dəyişmişdi, əvvəlki gənclik təravətini 

saxlamışdı. İlk görüşdə özünü şən göstərən Nigarın qəlbi kədər 

və nisgilli idi. İki il əvvəl əri Dərviş bəy Palavandov vəfat etmiş-

di.  Onların  Xosrov  bəy  adlı  bir  oğlu  var  idi.  O  da  əmisi  ilə 

Türkiyəyə getmişdi. Yaxın günlərdə qayıtmalı idi. Əli ağa fürsət 

tapıb Nigarla ayrıca söhbət elədi. Səmimi-qəlblə bildirdi ki, onu 

unuda bilmir. 

Əli  ağanın  Nigarla  evlənmək  xəbərini  eşidən  Şıxlinskilərin 

bəziləri onu töhmətləndirdi ki, qız tapılmır, sən gedib dul qadın 

alırsan. O vaxt Qayıbovlar bir qızı da bizə çox gördülər. Müfti 

tamahının  ucundan  qızı  vəzifəli  adamın  oğluna  verməklə  bizi 

təhqir etdi. İndi sən təzədən onun dul qızını istəyirsən. Əli ağa 

isə inadından dönmədi:

– Nigar, – dedi, – mənim ilk məhəbbətim, ilk arzumdur. İki 

dünya bir də olsa, Nigarla evlənəcəm, vəssalam. O ki qaldı qız, 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

252

ya dul məsələsinə – mənim üçün nə olsa da qəbuldur. Təki ilk 

sevgim Nigar olsun…

1909-cu il oktyabrın 27-də, qırx dörd yaşlı Əli ağa Şıxlinski ilk 

sevgisinə belə qovuşdu.

ULU VƏSİYYƏTİ FAYDASIZ OLMAZ

Yarın könlün alaydım,

Dərdim yada salaydım.

Qismət belə imiş,

Gərək yalqız qalaydım.

El bayatısı

General Əli ağa Şıxlinskinin qadını Nigar xanım 

Şıxlinskaya  hərbi  vəzifədə  işləyən  ilk  azərbaycanlı 

qadınıdır.  Nigar  xanım  birinci  imperialist  müha ri-

bəsində  ordu  sıralarında  yaralılara  tibbi  yardım 

göstərən qadın komitəsinin sədri olmuşdur. Şıxlins-

kayanın  “Russkiy  invalid”  qəzetinin  1914-cü  il  bir 

avqust tarixli nömrəsində rus qadınlarına müraciət-

naməsi,  həm  vətənpərvərlik  hissi,  həm  də  ifadəsi 

etibarilə diqqətə şayandır. Nigar xanım Azərbaycan 

ədəbiyyatı məsələləri ilə çox yaxından məşğul olmuş-

dur.  Bu  fədakar  qadın  geniş  məlumata  və  yüksək 

mədəni səviyyəyə malik olmaqla, Azərbaycan xalqı-

nın ümumi inkişafı və mədəni yüksəlişi uğrunda ba-

cardığı qədər çalışmışdır.

 

Heydər HÜSEYNOV, 

Azərbaycan EA-nın həqiqi üzvü, 

fəlsəfə elmləri doktoru

 

Şəmistan Nəzirli

253

Şəxsi həyatında general Əli ağa Şıxlinski sonsuz 

bir məhəbbətlə arvadı Nigar xanımı sevən sədaqətli 

bir ər idi. Onun övladı yox idi.

Yevgeni BARSUKOV,

general mayor, hərb elmləri doktoru,

professor, Dövlət mükafatı laureatı

General Əli ağa Şıxlinskiyə tale övlad qismət eləməmişdi. O, 

sevimli həyat yoldaşı Nigar xanımın ölümündən sonrakı həyatını 

tamamilə artıq hesab edirdi. Bu, doğrudanmı belədir, yoxsa şair 

təbli məşhur sərkərdəmiz ötəri hissəmi qapılmışdı?

1931-ci il avqustun 12-də vəfat edən Nigar xanımdan sonra 

general on üç il yaşamışdı. Bu on üç ildə tənha yaşayan Əli ağa 

Şıxlinski həyatının bir anını belə Nigarsız təsəvvür etməmişdi. 

O, hər cümə axşamı sevimli həyat yoldaşının qəbrini ziyarət et-

miş, vəfatının ildönümündə ehsan vermişdir.

Görüşdüyüm  Şıxlinskilər  nəslinin  çoxsaylı  nümayəndələri 

mənə dönə-dönə demişlər ki, generalın ən çox sevdiyi insan yal-

nız və yalnız həyat yoldaşı Nigar xanım olub. Əli ağa Şıxlinski 

məşhur “Xatirələrim” əsərində, şeirlərində və məqalələrində bu 

barədə söhbət açıb. Biz də bu məhəbbətin ülviliyindən oxuculara 

az-çox çatdırmışıq.

1983-cü ildə Azərbaycan Dövlət Tarix Muzeyinin Arxivindəki 

“Şıxlinski  fondu”nda  araşdırmalar  apararkən  ağzı  bağlı  bir 

məktuba rast gəldim. Mavi rəngli zərfin üstündə rus dilində belə 

yazılmışdır: “Vəsiyyət. Mən öləndən sonra açmalı”. 

Məktub əlimdə bir müddət kövrək hislərin ağır təsirindən qu-

ruyub qaldım. Gözlərimdə yaş dumanı, beynimdə qarmaqarışıq 

sözlər  fırlanırdı:  “Açım,  açmayım.  Bu  müqəddəs  kişinin  ruhu 

məni lənətlənməz ki…”.

Məktubu  o  biri  üzünə  çevirib  yapışdırılmış  tərəfinə  dönə-

dönə baxıram. Məktub bağlıdır. 1943-cü il avqustun 18-də Bakı-

da vəfat edən generalın ölümündən isə düz 40 il keçir. Kədərlə 

köks ötürüb çölə boylanıram. Fevral ayının sazağı, sanki uğultu 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

254

ilə  içəri  dolub  varlığımı  titrədir.  Həyat  və  fəaliyyətini  az-çox 

öyrəndiyim general Əli ağa Şıxlinski bilirəm ki, çox maraqlı bir 

insan olub. Güclü müşahidəsi, əla mütaliəsi və geniş dünyagörü-

şü olan bu adam heç vaxt ötəri və ya başdansovdu iş görməzmiş. 

Onun  şəxsi  əlyazmalarını  araşdıranda  görürsən  ki,  xırdaca  bir 

qeydi də böyük məna kəsb edir. Mənim yəqinim idi ki, generalın 

hələ  oxumadığım  vəsiyyətnaməsində  də  müdrik  sətirlərə  rast 

gələcəm.

Bu anda ağlıma qəribə bir fikir də gəldi. Əgər arxiv işçiləri 

icazə  versəydi,  bu  ağzıbağlı  məktubu  götürüb  generalın  yaxın 

qohumlarından birinin yanına gedər və onunla birgə açıb oxu-

yardım. Məlumdur ki, vəsiyyət hər şeydən əvvəl yaxın qohumu 

üçün yazılır. Mən də istəyirdim ki, bu məktubu generalın doğ-

ması  müdrik  yazıçı  İsmayıl  Şıxlı  ilə  birgə  oxuyam. Amma  bu, 

mümkün  deyil.  İndi  bu  məktub  adi  kağız  parçası  deyil. 

Möhürlənib, qeydə alınıb və tarixi bir sənəd olub. Bəs bu tarixi 

sənəd  nə  üçün  indiyədək  heç  kəsi  maraqlandırmayıb.  Bəlkə, 

tədqiqatçıların rastına çıxmayıb. Elə isə onda mənim uğurum-

dur qarşıma çıxıb, açsam heç bir günah sahibi olmaram.

Ehtiyatla  qələmin  iti  ucunu  ağzıbağlı  məktuba  yaxınlaşdırı-

ram.  Qırx  il  qurumuş  yapışqan  asanca  qopur.  İçərisindən  adi 

dəftər kağızında yazılmış dörd vərəq çıxır. Birincisinin sərlövhəsi: 

“Ailə vəsiyyətnaməsi”, 30 oktyabr 1933-cü ildə yazılıb. İkincisi: 

“Əziz Bahadır və Varya” (həmin tarixdə yazılıb). Üçüncü sər löv-

həsizdir, yalnız “3 yanvar 1938-ci il” tarixi qoyulub. Dördüncü: 

“Son rica (xahiş)”, 13 mart 1942-ci ildə yazılıb.

General Əli ağa Şıxlinskinin “Vəsiyyətnamə”sinin dördünün 

də üzünü köçürüb evə qayıdıram. Yol boyu ikinci vəsiyyət na mə-

dəki bir cümləni ürəkağrısı ilə öz-özümə təkrar edə-edə gəlirəm: 

“Əgər tale mənim bu sevincsiz həyatımı uzun müddət davam 

etdirərsə,  onda  mənim  “əmlakım”  mənim  dəfn  olunma  və  ən 

sadə  qəbirdaşı  qoyulma  xərclərinə  belə  bəs  etməz,  bu  halda 

mənim vəsiyyətim gülünc hal almış olar”.

Oxucum,  general  Şıxlinskinin  vəsiyyətnamələrindəki  kədər 

təkcə bu cümlədə deyil. Onların dördü də tənha yaşayan insanın 

Şəmistan Nəzirli

255

kədər  və  həsrətilə  doludur.  Burda  onun  sevimli  Nigarına  ülvi 

məhəbbətinin də şahidi olacaqsan.

Mən on bir il əvvəl ulu generalımızın kədərinə şərik oldum. 

Vəsiyyətnamələri Sizə təqdim etməkdə bircə məqsədim var: xal-

qımız üçün əvəzsiz xidmətlər göstərmiş general Əli ağa Şıxlins-

kinin nikbinliyinə, qayğılarına Siz də şərik olun. Ulu vəsiyyəti 

faydasız olmaz.

* * *

Ailə vəsiyyətnaməsi

Mənim  ölümümdən  sonra,  əmlakımdan  nə  qalarsa:  mebel, 

qab-qacaq, geyim şeyləri və başqa əşyalar, eləcə də qalmış nağd 

pul  məbləğini  –  həyatımın  kimsəsiz  illərində  mənə  qayğı 

göstərmiş həkim Bahadır Qayıbova və onun arvadı Qayıbovaya 

vəsiyyət edirəm. 

Yazılanları öz şəxsi imzam ilə təsdiq edirəm.

30 oktyabr 1933-cü il, Bakı 

Əli ağa Şıxlinski 

* * *

Biz  mətnin  altında  imza  atmış  şəxslər,  aqronom  Nəsrulla 

Əlizadə və texnik Sadiq Əlizadə şahidik ki, Əli ağa Şıxlinski 30 

oktyabr  1933-cü  ildə  bizim  iştirakımızla  vəsiyyətnaməni  tərtib 

edib imzalayarkən tam sağlam əqlə və yaddaşa malik idi.

Nəsrulla Əlizadə,

Sadiq Əlizadə.

* * *

Əziz Bahadır və Varya!

1

Əgər tale mənim bu sevincsiz həyatımı uzun müddət davam 

etdirərsə,  onda  mənim  “əmlakım”  mənim  dəfn  olunma  və  ən 

1

  Bahadır  bəy  Mirzə  Hüseyn  Əfəndi  oğlu  Qayıbov  (1878-1949)  Əli 

ağa  Şıxlinskinin  qaynıdır.  1897-ci  ildə  Tiflis  gimnaziyasının  və  Xarkov 

Dövlət Universitetinin tibb fakültəsini (1903-cü il) bitirmişdir. Onlar həm 

də qonşu olmuşlar. 

Varvara Qayıbova doktor Bahadır bəyin arvadı – Ş.N. 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

256

sadə  qəbirdaşı  qoyulma  xərclərinə  belə  bəs  etməz,  bu  halda 

mənim vəsiyyətim gülünc hal almış olar.

Lakin, ona əvəz olaraq, unudulmaz həyat yoldaşım Nigar xa-

nımın vəfatından sonra, siz məni qayğı ilə hərtərəfli əhatə edərək, 

onsuz  yaşadığım  günləri  mənim  üçün  mümkün  və  dözümlü 

etdiyinizə görə, mənim Sizə qarşı olan minnətdarlığımın həddi-

hüdudu yoxdur.

Bu qəni minnətdarlığı mən özümlə qəbir evinə aparacağam.

Sizin mənə qarşı mərhəmətinizə görə Allah Sizdən razı olsun.

Sizi sevən Əli ağa Şıxlinski

Bakı, 30.X.1933-cü il

* * *

3 yanvar 1938-ci il

Vəsiyyətnamə yazılarkən, mənim bəzi qiymətli şeylərim var 

idi  ki,  onlar  Bahadır  və  Varyanın  mənə  göstərdikləri  qayğı  və 

mənəvi köməklikdən əlavə, maddi yardımlarını qismən ödəyə 

bilərdi.

Lakin mən gözlənildiyindən də artıq yaşadım, satmalı nə var-

dısa, satıb xərclədim və bununla da vəsiyyətnamə öz mənasını 

itirmiş oldu.

Əgər evdə qalmış əşyaların dəyəri dəfn mərasiminə və sadə 

qəbirdaşına kifayət edərsə, ona da şükür. Heç bir ehsan və elan 

lazım deyil.

Qohumlara telefon vasitəsilə, telefon yoxsa, məktubla xəbər 

vermək olar.

Qəbirdaşı yalnız onun üçündür ki, mənim adım unudulmaz 

həyat yoldaşım Nigar xanımın adı ilə yanaşı yazılsın.

Əli ağa Şıxlinski

* * *

Son rica (xahiş)

1.  Əgər  mən  yataqda  qalası  xəstə  olsam,  məni  xəstəxanaya 

göndərin.

Şəmistan Nəzirli

257

2.  Əgər  xəstəxanada  ölsəm,  nəşimi  evə  yox,  xəstəxanadan 

qəbiristanlığa aparın.

3. Qəzetdə elan verməyin.

4. Dəfnetmə xərclərinin az olmasına çalışın. Yorğan ağına bü-

külmüş  cəsədi  rənglənməmiş,  üstünə  ağ  kilim  salınmış  tabuta 

qoyun.

5. Heç bir ehsan verməyin, bunu etmək həmişə gərəksizdir, 

müasir çətinlikləri nəzərə alsaq isə qəbahətdir.

6. Mənə əziz olan Nigar xanımın qəbri ilə yanaşı qəbri yastı 

tava daşı ilə örtüb, üstünə yazarsınız: Əli ağa Şıxlinski – heç bir 

tarix lazım deyil.

Əli ağa Şıxlinski

Bakı, 13.03.1942-ci il

* * *

Nə tabutun içinə, nə də tabutun üstünə bir dənə də olsun gül qoyul-

masın.

Əli ağa Şıxlinski

1943-cü il avqustun 18-də indiki Musa Nağıyev adına xəstə-

xanada kardiosklerozdan vəfat edən general Əli ağa Şıxlinskinin 

dəfn olunma mərasimini filosof-alim Heydər Hüseynovun özü 

təşkil etdi. Generalla heç bir qohumluğu olmayan alimin Ə.Şıx-

linski şəxsiyyətinə, onun sərkərdəlik fəaliyyətinə, xüsusilə lü ğət-

çilik  sahəsindəki  elmi-publisistik  yaradıcılığına  böyük  rəğbəti 

vardı.

Dəfn mərasimini Bakı Hərbi Qarnizonundan çağırılmış alay 

orkestrlə müşayiət etdi. Qəbri üstündə topdan və avtomatlardan 

yaylım atəşi atıldı. “Artilleriyanın allahı”nı görkəmli sərkərdələrə 

məxsus hərbi qaydada torpağa tapşırdılar. Heydər Hüseynovun 

özü, generalın yetirmələri və qohumları son vida nitqi söylədilər.

Tam artilleriya generalı Əli ağa Hacı İsmayıl ağa oğlu Şıxlins-

kinin  adı  və  hərbi  quruculuq  tariximizdəki  misilsiz  xidmətləri 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

258

bu gün də unudulmamışdır. İndi Bakıda, Gəncədə, İmişli və Qa-

zax rayonlarında abad küçələr onun adını daşıyır.

Respublika Nazirlər Sovetinin 1990-cı il 28 iyul tarixli qərarı 

ilə  Sabirabad  rayonundakı  altı  saylı  pambıqçılıq  kolxozuna  və 

Bakının yeddinci mikrorayondakı 135 saylı orta məktəbə Əli ağa 

Şıxlinskinin  adı  verilmişdir.  Vaxtilə  yaşadığı  Cəfər  Cabbarlı 

küçəsindəki binaya xatirə-barelyefi vurulmuşdur.

1990-cı il iyulun 23-də isə Respublika Prezidentinin fərmanı 

ilə  ali  məktəb  tələbələri  üçün  xüsusi  general  Əli  ağa  Şıxlinski 

təqaüdü təsis edildi. Qazax Xeyriyyə Cəmiyyəti cəbhə bölgəsində 

və orduda fəallıq göstərən əsgər və zabitlər üçün “General Əli 

ağa Şıxlinski mükafatı” təsis edib. Hər il general Əli ağa Şıxlins-

kinin doğum və vəfatı günü qeyd olunur. Fəaliyyəti və şəxsiyyəti 

haqqında kitablar və çoxlu məqalələr yazılır, xatirə günü keçiri-

lir.

Vətənin, doğma Azərbaycanın şərəf və azadlığı yolunda igid 

bir sərkərdə kimi danılmaz xidmətləri olan tam artilleriya gene-

ralı Əli ağa Şıxlinski doğma xalqının ehtiramına tam mənada la-

yiq şəxsiyyətdir.

Şəmistan Nəzirli

259

GENERAL ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİNİN  

HƏRBÇİ QARDAŞOĞULLARI

Ata yurdumuzdan ilham almasaq,

Zaman ağac kimi qurudar bizi.

Bu gün babaları yada salmasaq,

Sabah nəvələr də unudar bizi.

Hüseyn ARİF 

xalq şairi

Sovet dövründə “qırmızı inqilab”dan əvvəl yaşamış bir çox 

hərbiçilərimiz haqqında danışmaq bizə yasaq olmuşdu. Xüsusilə 

də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun general və zabit 

heyəti barədə. Bəzilərin adını bir yerdə çəksək də, yalan-gerçək 

yazırdıq ki, filankəs yeni gələn şura hökumətini ürəkdən alqışla-

yıb.

Beləcə, yetmiş ildən çox bir müddətdə yüzlərlə, minlərlə oğul-

larımıza, qızlarımıza özümüz öz əlimizlə qara yaxmışıq. Bunla-

rın  arasında  elələri  də  olub  ki,  indiyə  kimi  adını  heç  yerdə 

çəkməmişik. Hətta yaxın qohumları belə onların adını çəkməyə 

ehtiyat ediblər. Bunu dövr, zaman belə tələb edib. Totalitar reji-

min ağır təzyiqinə məruz qalmış o qohumları bu gün biz günah-

landırmaq  iddiasında  deyilik.  Bir  quruluşda  ki,  ölüyə  Quran 

oxuyan mollanı Sibirə sürgün edirdilər, onda əmini necə günah-

landırmaq olar ki, istilaçı IX Qızıl Orduya qarşı vuruşan qarda-

şın  oğlunun  adını  xatirələrində  niyə  yazmamısan?  Təsəvvür 

edin ki, “şanlı Qızıl Ordu” – deyə, şəninə nəğmələr qoşduğumuz 

bir vaxtda o əminin aqibəti necə olardı?

Tam artilleriya generalı Əli ağa Şıxlinski 1942-ci ildə qələmə 

aldığı  “Xatirələrim”  kitabının  iyirmi  ikinci  səhifəsində  yazır: 

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

260

“1896-cı ildə briqadanı təftiş edən dairə topçu rəisi general-leyte-

nant Baumqarten mənim komandamı gözdən keçirərkən briqa-

da komandiri knyaz Ximşiyevə göstərib dedi: “Bu zabit çox ağıl-

lı  adamdır,  onu  sənə  təqdim  edirəm”.  Knyaz  Ximşiyev  cavab 

verərək dedi: “Siz onu yunkerlikdə görmüsünüz, biz isə on ildir 

ki, onun zabitliyini görür və onu lazımınca qiymətləndiririk”. Bu 

təftişin  nəticələri  haqqında  təlim  komandasının  rəisi  əmr-

naməsində yazırdı: “Otuz doqquzuncu topçu briqadasının təlim 

komandası sevindirici bir vəziyyətdədir…”. Sonra o, öz əmrində 

komandanın  başqa  komandanlarla  olan  bütün  üstünlüklərini 

göstərib, mənə təşəkkür elan etdi.

…1895-ci ildə mənim doğma qardaşım oğlu, cavan zabit bi-

zim  briqadaya  keçdi.  Topçu  rəisi  general-leytenant  Parçevski 

dedi ki, rəislər bu zabit haqqında göstəriş vermək vəzifəsindən 

azaddırlar.  Çünki  onun  üçün  əmisi  Əli  ağa  Şıxlinski  kimi  bir 

örnək vardır”. 

1983-cü  ildə  generalın  “Xatirələrim”  kitabını  yenidən  nəşrə 

hazırlayanda  ona  “Qeydlər  və  izahlar”  fəsli  yazmalı  oldum. 

İstər-istəməz generalın qardaşı oğlu, həmin cavan zabitin taleyi 

ilə maraqlandım. Bu barədə Bakıda heç nə tapmadım. Bir dəfə 

Qazaxa  gedəndə  ağbirçəklərdən,  ağsaqqallardan  soruşdum  ki, 

Əli ağa Şıxlinskinin hərbçi qardaşı oğlunun adı nə olub? Onlar 

da sorğuma sualla cavab verdilər ki, hansı hərbçi qardaşı oğlunu 

deyirsən, generalın iki hərbçi qardaşı oğlu olub: Cavad bəy və 

Rüstəm bəy Şıxlinskilər.

Bəli, ortaya bir çətinlik də çıxdı.

Eşitdim  ki,  polkovnik  Rüstəm  bəyin  qızı  Qazaxda  yaşayır. 

Zəng eləyib görüşmək istədim. Ədilə xanımla telefon söhbətimiz 

görüşməyə  körpü  salmadı.  Mətbuat  işçilərindən  giley-güzar 

elədi. Dedi ki, “Dəli Kür” filmi çəkiləndə bir rejissor bizdən xey-

li şəkil apardı, hələ də geri ala bilmirik, hətta, Əli ağa babamın ağ 

at üstündə çəkilmiş yeganə şəkli belə it-bata düşdü. 

Haqlı  giley  idi.  Bu  söhbətdən  sonra  mən  də  Ədilə  xanımla 

görüşməyə inad eləmədim. O, telefonda elə qəmli danışırdı ki, 

Şəmistan Nəzirli

261

əzizlərinin  nadir  fotoşəkillərinin  onun  üçün  nə  qədər  ağır  itki 

olduğunu çox gözəl başa düşdüm. Bir də hiss elədim ki, Cavad 

bəy Şıxlinski haqqında danışmağa ehtiyat edir… 

Az sonra Şıxlinskilər nəslinin cavan nümayəndəsi ilə tanış ol-

dum. Sözarası həmin cavan zabitin adını soruşdum. O, inamla 

bildirdi ki, Əli ağa babamın ehtiyat edib adını çəkmədiyi cavan 

zabit Cavad bəy Şıxlinski idi. Onun dediyinə inanıb, “Xatirələrim” 

kitabının 211-ci səhifəsinə belə bir izahat yazdım: “Həmin cavan 

zabit  sonralar  general-mayor  rütbəsinə  qədər  yüksələn  Cavad 

bəy Məmməd ağa oğlu Şıxlinski olub”.

General Cavad bəy və polkovnik Rüstəm bəyin atası Məmməd 

ağanın hansı illərdə yaşadığını dəqiqləşdirmək üçün Əli ağa Şıx-

linskinin  yaddaşı  köməyinə  gəldi:  “Buma  (Qəbələ  rayonunda 

kənddir –