Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

Ryc. 3. Aminokwasy kodowane bezpośrednio przez DNA. Wyróżniono tu 
aminokwasy zawierające siarkę; dzięki jej obecności tworzone są 
mostki dwusiarczkowe (-C-S-S-C-), kiedy dwie cząsteczki cysteiny 
łączą się takim mostkiem powstaje cystyna 
Aminokwasy mogą łączyć się ze sobą, tworząc wiązanie peptydowe 
pomiędzy grupą aminową jednego a karboksylową drugiego aminokwasu 
(ryc. 4). W miarę dołączania kolejnych aminokwasów mówimy o peptydach, 
polipeptydach, wreszcie o białkach.

---

18 
glicyna
grupa aminowa
grupa karboksylowa
wiązanie peptydowe
O
C C
O
OH
OH
N H
H
H
alanina
dwupeptyd
glicynoalanina
O
O
NH
2
H
2
O
NH
2
C C
C
C
C C C C
N
H
O
+
+
Ryc. 4. Wiązanie peptydowe 
Długość łańcucha aminokwasów w białku może sięgać setek tysięcy, 
a masa cząsteczkowa – milionów a.j.m. Kolejność aminokwasów 
w łańcuchu decyduje o właściwościach białka, a jest ona zdeterminowana 
przez sekwencję nukleotydów w DNA kodującym je. Zatem istnienie 
białek jest ściśle związane z kwasami nukleinowymi; białka w komórce 
mogą powstać tylko przy udziale aparatu translacyjnego. 
Aminokwasy w cząsteczce białka mogą ulegać modyfikacjom, mogą 
również przyłączać inne substancje (np. węglowodany, jony metali itd.). 
Organizm człowieka ma zdolność produkcji niektórych aminokwasów 
przez przekształcanie innych związków chemicznych, jednak dla części 
z aminokwasów nie istnieją u ludzi szlaki syntezy. Należą do nich: 
fenyloalanina, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, treonina, tryptofan 
i walina. Ponadto, cysteina, tauryna, tyrozyna, histydyna i arginina nie są 
w wystarczającym stopniu syntetyzowane u dzieci. Dopiero z czasem 
powstają odpowiednie szlaki metaboliczne, które umożliwiają ich syntezę 
u ludzi dorosłych.
Wraz ze wzrostem wielkości cząsteczek pojawiają się w białkach 
kolejne rzędy struktury.
Struktura pierwszorzędowa to kolejność aminokwasów w łańcuchu. 
Struktura drugorzędowa powstaje, gdy pomiędzy grupami -NH a >
CO 
różnych aminokwasów tworzą się wiązania wodorowe, skręcając cały 
łańcuch. Najczęściej występującą strukturą drugorzędową jest helisa alfa 
(α-helisa). 
Struktura trzeciorzędowa powstaje, gdy w cząsteczce białka dodatkowo 
wytwarzają się mostki dwusiarczkowe (-S-S-) pomiędzy aminokwasami 
siarkowymi (cysteiną i metioniną). Powstają wtedy na łańcuchu białkowym 
pętle. 
Struktura czwartorzędowa dotyczy już nie jednej cząsteczki białka, ale 
kilku połączonych. Dodatkowo, przyłączone mogą być elementy 
niebiałkowe, jak węglowodany, lipidy, związki nieorganiczne (np. kwas 
fosforowy). 

---

19 
Białka mogą pełnić w komórkach funkcje strukturalne, enzymatyczne, 
receptorowe, energetyczne.