THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF PEDAGOGICAL SCIENCES International scientific-online conference
243
2-sinfda o‘quvchilarni fikrlashga o‘rgatish uchun “Bir parcha patir olamga tatir“
topishmog‘ining javobini toping. Uni topishda sizga nima yordam berdi?, Nima
uchun buni topishmoq deb aytamiz?“, “Yer haydasang kuz hayda, kuz
haydamasang, yuz hayda“ maqoli nima haqda?, Uni kim yaratgan?, Siz bilan
qaysi maqollarni o‘qib-o‘rgandik?, Nima uchun ularni maqollar deb
nomlaymiz?“, “Qaysi ertaklarni o‘qidik?, Qaysi hikoyalarni o‘qidik?, Ertaklarni
kimlar yaratadi?, Hikoyalarni kim yaratadi?, Qaysi biridagi voqealar hayotda
bo‘ladi?, Ertakdagi voqealar hayotda yuz beradimi?, O‘zingiz bilgan ertaklar
nomini ayting. Ertagingiz qanday boshlanib, qanday so‘zlar bilan tugaydi?
Hikoya shunday so‘zlar bilan boshlanadimi?“ kabi savol-javoblar o‘rganilayotgan
mavzular bilan bog‘liq holda tashkil etiladi.
3-sinf o‘qish darslarida o‘quvchilar bilimi ibora, lof kabi janrlarga doir
tushunchalar bilan boyitiladi. U yoki bu janrga mansub asarlar
o‘rganilayotganda boshqa janrga oid asarlarga taqqoslash ijobiy samara beradi.
Bir janrdagi asarlar o‘rganilayotganda boshqa janrdagi asarlarga taqqoslash
orqali ularning farqi o‘rgatiladi.
4-sinfda didaktik talablardan kelib chiqqan holda badiiy asarda tugun, voqealar
rivoji, syujet, kompozitsiya, g‘oya, tasviriy ifoda vositalari ustida ishlanadi.
Boshlang‘ich sinflarda ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning faolligini oshirish, tahlilda
individual yondashish tamoyillari o‘qitish jarayonida qo‘llanadigan metod va
usullarni belgilab beradi.
Xulosa qilinadigan bo‘lsa, boshlang‘ich sinflarda o‘qish ta’limi o‘quvchilarning
savodxonligi, kitobxonlik malakasini shakllantirish va shu orqali ma’naviy-
axloqiy tarbiyasiga xizmat qilishdek birdan-bir vazifasini bajarishda adabiy
tushunchalarga tayanadi. Shunga ko‘ra, adabiy tushunchalar nafaqat nazariy
ahamiyat kasb etadi, balki juda muhim amaliy mohiyatga ham egadir. Ayniqsa,
badiiy asar mavzusi va g‘oyasi, syujeti va kompozitsion tuzilishi, obrazlar tizimi
va badiiy til xususiyatlarini adabiy tushunchalar vositasida aniqlash
o‘quvchilarning tahliliy ko‘nikma-malakalarini shakllantirishda muhim o‘rin
tutadi. Zero, tahlil o‘qituvchi uchun o‘quvchilar bilan muloqot qilishning,
ularning badiiy asarni tushunish hamda idrok qilish qobiliyatlari va
dunyoqarashlarini shakllantirishning muhim omilidir. Shu bois, boshlang‘ich sinf
ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘quvchilarning adabiy tushunchalarini
shakllantirish ta’limda izchillik va tizimlilik tamoyiliga qat’iy amal qilishni
taqozo etadi. Negaki adabiy tushunchalar ko‘proq nazariy xarakterda bo‘lib,
amaliyot bilan chambarchas bog‘liqlikda mustahkamlanadi.