10-mavzu. Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar faoliyati

 
10.6a,b-rasmlar. Qisqa muddatli davrda bozor taklifi 
Bozorga kirish va chiqish haqidagi qarorlar chiqayotgan firma egalari va yangi 
ish boshlayotgan tadbirkorlarning rag’batiga bog’liqdir. Agar firmalar bozorda 
allaqachon foyda keltiruvchiga aylangan bo’lsa, bu yangi ochilayotgan firmalarga 
bozorga kirishiga rag’bat bo’ladi. Bu kirish firmalar sonini kengaytiradi va mahsulot 
ta’minoti miqdorini o’stiradi, foyda va narxlarni tushiradi. Agar firmalar bozorda 
yo’qotishlarga ega bo’lishni boshlasa, chiqish istagidagi firmalarni bozordan chiqib 
ketishiga sabab bo’ladi. Bu chiqish firmalar sonini kamaytirib, mahsulot sonini oshiradi, 
narx va foyda ham oshadi. Kirish chiqish jarayoning so’ngida bozorda qolgan firmalar 
nullik iqtisodiy foyda qiladilar. Firmaning foydasi quyidagicha yoziladi: Foyda = (P-
ATC) x Q 
Bu tenglama shuni ko’rsatadiki, mahsulot ishlab chiqarishning o’rtacha umumiy 
harajati mahsulot narxiga teng bo’lsa, firma nullik foydaga ega bo’ladi. Agar narx 
o’rtacha umumiy harajatdan baland bo’lsa, foyda ijobiy bo’lib, bu yangi firmalarni 
bozorga kirib kelishlariga sabab bo’ladi. Agar narx o’rtacha umumiy harajatdan past 
bo’lsa, foyda salbiy bo’lib, bu ishlayotgan firmalarni bozordan chiqib ketishlariga sabab 
bo’ladi. Bozorga kirish chiqish jarayoni o’rtacha umumiy harajat va narx 
tenglashtirilgandagina tugaydi.

---

Bu tahlilni ikkilantiruvchi tomoni ham bor ekan. Biz avvalgi boblarda 
aytganimizdek, raqobatli bozor chekli harajatlarni narxga tenglashishi bilan foydani 
maksimallashtirishi mumkin edi. Hozirgina esa bozorga erkin kirib chiqish o’rtacha 
umumiy harajatni narxga tenglashishiga olib kelishini ta’kidladik. Ammo agar narx ham 
chekli harajatga ham o’rtacha umumiy harajatga teng bo’lsa, bu harajatlarning ikki 
o’lchovi 
bir 
biriga 
mosdir. 
Faqatgina 
firmalar 
ATC 
ning 
minimumida 
boshqarilgandagina MC va ATC teng bo’ladi.
10.7-rasmning (a) qismida firmaning shunday uzoq muddatli muvozanati 
ko’rsatilgan. Bu rasmda P narx MC ga teng va firma foydani maksimallashtirmoqda. 
Narx ATC ga ham teng, va foyda nolga teng. Yangi firmaning bozorga kirishiga ehtiyoj 
yo’q, va mavjud firmalar bozordan chiqib ketishiga ham hojat yo’q.