R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

2.4. 
ISHLAB CHIQARISH 
TIZIMLAR1NI LOYIHALASHTIRISH
Ishlab chiqarish (operatsion) tizimlami loyihalashtirish quyidagi 
bosqichlami o‘z ichiga oladi:
- mahsulotni va ishlab chiqarish jarayonlarini loyihalashtirish;
- ishlab chiqarish quvvatlarini loyihalashtirish;
- ishlami va mehnatni me’yorlashtirishni loyihalashtirish.
Mahsulotni va ishlab chiqarish jarayonlarini loyihalashtirish
bosqichi loyihalashtirish mezonlarini va optimal muqobil variantlami 
tanlashni aniq ifodalashni talab etadi. Uning maqsadi-ishlab 
chiqarishda buyumlami chiqarish partiyalarining tejamkorligidan 
kelib chiquvchi mahsulot birligi bo'yicha minimal xarajat darajasiga 
erishishdir.
Ishlab chiqarish quvvatlarini loyihalashtirish bosqichi o‘zida ishlab 
chiqarish quwatlarining ko‘lami, ularning joylashuvi, korxonalami 
va moddiy-texnik obyektlami loyihalashtirish bo‘yicha qarorlar qabul 
qilishni namoyon etadi.
Ishlab chiqarish quvvatlarini loyihalashtirishda qancha korxonani 
qanday ko‘lamda, qanday quwatda va har bir korxonani qayerda 
joylashtirish masalalarini yechish talab etiladi.
Yirik korxonalar asosan ko‘p kapital qo‘yilmalami, maxsus 
qimmatbaho jihozlami talab qiladigan, bitta joyda ko‘pchilik 
kishilami va turli xil buyumlami joylashtirish maqsadga muvofiq 
bo‘lgan hollarda yaratiladi.

---

Ishlab chiqarish tizimini loyihalashtirish uch yirik bosqichdan: 
loyihalashdan oldingi tayyorgarlik, loyihalash va loyihani joriy qilish 
bosqichlaridan tashkil topadi.
Loyihalashdan oldingi tayyorgarlik o‘z navbatida loyihalashdan 
oldingi taxminiy o‘rganish, ishni mufassal o'rganish, ilm-fan va 
amaliyot yutuqlarini o‘rganish, tadqiqot natijalarini umumlashtirish va 
rasmiylashtirish, tashkiliy tadbirlami ishlab chiqishdan iborat bo‘ladi.
Loyihalashdan oldingi taxminiy o'rganish tashkilotni loyihalash- 
tirishga tayyorgarlik ko'rish bosqichining muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi. Uning maqsadi ish tarkibi, hajmi, qiymati va bajarish 
muddatlarini belgilashdan iborat bo‘ladi.
Loyihalashdan oldingi taxminiy o‘rganishga ijrochi ko‘pi bilan 
15-20 kun sarflashi mumkin. Bu ish eng malakali xodimlarga 
topshiriladi.
Ishni mufassal o‘rganish ishlab chiqarish menejmenti tashkilotining 
joriy ahvolini tavsiflovchi barcha ma’lumotlami to‘plash, ulami 
puxta va chuqur o'rganishni nazarda tutadi. Ishni mufassal o‘rganish 
natijalari asosida ishlab chiqarish tizimini takomillashtirishga 
qaratilgan tashkiliy va texnik tadbirlar ishlab chiqiladi. Mufassal tahlil 
odatda boshqaruv tashkilotining «tor» yo'nalishlarida o'tkaziladi.
Taxminiy va mufassal o‘rganish natijalari asosida tashkilotni 
loyihalashtirish topshirig'i ishlab chiqiladi.
Bu topshiriqda loyihani ishlab chiqishning maqsadi, boshqaruv 
obyektining qisqacha tavsifi, iqtisodiy-texnik o‘lchamlari, boshqaruv 
tizimini takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlarining qisqacha tavsifi 
belgilanadi.
Tizim loyihasini ishlab chiqish xomaki loyiha va ish loyihasini 
tuzishni, tashkilot loyihasini rasmiylashtirishni o‘z ichiga oladi.
Loyihalashtirish-tashkilot loyihasini tuzishning ijodiy qismidir. 
U ishlab chiqarish menejmenti sohasidagi ilm-fan va amaliyot 
yutuqlariga asoslanadi.
Ish loyihasida batafsil hisob-kitoblaming natijalari, boshqaruvning 
funksiyalari va tashkiliy tuzilmalari, tashkilot va ish joylariga xizmat
28

---

ko‘rsatish loyihalari va h. k. ko‘rsatiladi. Boshqacha aytganda, ish 
loyihasida loyihalashtirilayotgan ishlab chiqarish tizimiga doir 
barcha ma’lumotlar nazarda tutiladi. Loyihani joriy qilish moddiy- 
texnik tayyorgarlik, boshqaruv apparatining ijtimoiy-psixologik 
tayyorgarligi, boshqaruv 
xodimlarining kasbiy 
tayyorgarligi, 
tajriba-eksperimental tekshiruv, ijro jarayoni ustidan nazorat, joriy 
qilishni rag‘batlantirish va uning amaldagi iqtisodiy samaradorligini 
hisoblashni nazarda tutadi.