R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

NAZORAT SAVOLLARI
1. Mehnatni oqilona tashkil etishning asosiy vazifalarini sanab o'ting.
2. Ishlab chiqarishni tayyorlashning taqvimli grafigi nima bo'yicha ishlab 
chiqiladi?
3. Jarayonlaming boshlanishini va yakunlanishini bog'lovchi har qanday 
ishlaming ketma ketligi nima deb ataladi?
4. Tovar mahsulot deb nimaga aytiladi?.
5. O perativ-ishlab chiqarishni rejalashtirish nechta o'zaro aloqadagi 
yo'nalishlar bo'yicha amalga oshiriladi?
6. Ishlab chiqarish dasturining nomenklaturasi deb nimaga aytiladi?
7. Rejalashtirilgan texnologik qarorlarni optimallashtirish usulining 
mohiyatini tushuntirib bering.
8. Dispetcherlashtirish o'zida nimalami namoyon etadi?
9. Ishlab chiqarishda dispetcherlashtirish xizmatining asosiy tamoyillarini 
sanab bering.
10. Yaponiyada ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish mexanizmi nima 
deb ataladi?

---

V BOB. MAHSULOT SIFATINI BOSHQARISHNING 
KOMPLEKS TIZIMI
5.1. M AHSULOT SIFATI KO‘RSATKICHLARl 
VA UNING MOHIYATI
Ishlab chiqarishni boshqarishning asosiy maqsadi chiqari- 
layotgan m a’lum bir turdagi mahsulotning talab darajasidagi 
sifatini ta’minlashdan iborat. Mahsulot sifati bir qator iqtisodiy 
yoki standartlashgan tushunchalar bilan belgilanadi. Bunga «yuqori 
sifat», «haqiqiy sifat», «sifatli buyum» va hokazolarni kiritish 
mumkin. Ushbu tushunchalarni o‘rganishda «sifat» shunchani bir 
alohida m a’noda tushunilmasdan, balki iste’mol qiymati o ‘lchovi 
sifatida asos qilib olinadi.
Sifat tushunchasi bir qator boshqa tushunchalar bilan ham 
izohlanadi. Masalan, sifat tizim i-tashkiliy tuzilishga umumiy 
rahbarlik qilish, sifat siyosati-yuqori rahbariyat diqqat-e’tiborini sifat 
sohasidagi asosiy yo'nalishlar va maqsadni belgilashga qaratish; sifatni 
ta’m inlash-barcha rejalashtirilgan va doimo amalga oshiriladigan 
faoliyat turlari borasida ishonch hosil qilishi, obyektning sifat 
talablarini bajarishga loyiqligi, sifatni yaxshilash-qabul qilinayotgan 
chora-tadbirlar natijasida asosiy m aqsad-har qanday faoliyatning 
samaradorligini ta’minlash va iste’molchilar ehtiyojini qondirishga 
qaratilgan bo‘lishi lozim.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, tovarlaming sifati-dinam ik 
kategoriya bo‘lib, nafaqat bir turdagi mahsulot sifatini oshirishga 
bo‘lgan talab va ehtiyojning to‘xtovsiz oshishini, balki ishlab 
chiqarilgan mahsulotning foydalanish davomida sifatini saqlashi 
hamdir. Iste’molchi uchun «saqlanadigan» sifat ancha muhim 
hisoblanadi. Tovami saqlash va ishlatish jarayonida sifatining 
yo‘qotilishi qancha kam bo‘lsa, undan tovar qiymatida foydalanish 
samaradorligi va xizmat davri shuncha yuqori bo‘ladi.

---

Tovar ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko‘rsatuvchilar duch kela­
digan asosiy muammo mahsulot sifatini oshirishga, ishlab chiqarish 
va muomala qilish xarajatlarini kamaytirish jarayonida uchraydigan 
qarama-qarshilikni bartaraf etishdan iborat. Ma’lumki, ko'pincha 
tovar va xizmat sifatining oshishi sezilarli darajada mehnat, moliyaviy, 
moddiy resurslaming va sarflanadigan vaqtning oshirilishini talab 
etadi.
Ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlar sifatini boshqarish bir 
qator vazifalami bajarishni talab etadi:
- sifat ko'rsatkichlari tizimini qo‘llash bilan tovarlar guruhlari 
sifati darajasini tahlil etish va bashorat qilish;
- loyihalashtirish bosqichlarida sifatni baholash, namunaviy, 
seriyali va yalpi ishlab chiqarish;
- ishlab chiqariladigan mahsulot sifatini nazorat qilish;
- ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlar sifatini oshirish 
dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish;
- past sifat uchun jarima va jazo choralarini, yuqori sifatli 
mahsulot uchun esa rag‘batlantirish choralarini qo'llash;
- mahsulot sertifikatsiyasini o'tkazish;
- tovarlar va xizmatlar sifatini tartibga solishning me’yoriy 
hujjatlarini va standartlarini ishlab chiqish.
Mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar sifatini boshqarishda yuqorida 
ko‘rsatilgan boshqarish funksiyalaridan foydalanishda sifat ko‘r- 
satkichi muhim rol o‘ynaydi. Farqlash uchun:
- funksional sifat ko'rsatkichi ishlab chiqariladigan mahsulot 
darajasi nuqtai nazaridan o‘zining funksional yo‘naltiril- 
ganligini bajarishga loyiqliligini tavsiflaydi. Bular foydalilik, 
ishonchlilik, uzoq muddatlilik, resurs hajmi, havfsizlik, qulaylik 
ko‘rsatkichlaridir;
- ergonomik va estetik ko‘rsatkichlar uslubi (stili), tashqi ko‘rinish, 
nufuzlik, estetika tovardan foydalanish qulayligini tavsiflaydi.
Ba’zi bir hollarda bunday sifat ko‘rsatkichlarini xillarga ajratish 
shartli bo'lishi ham mumkin.
64

---

Ishlab chiqariladigan ayrim tovarlaming muhim sifat ko'rsatkich- 
larini ko‘rib chiqamiz.
Vazifalaming funksional ko‘rsatkichlari tovar sifatini ushbu 
tovami realizatsiya qilish uchun mo‘ljallangan va ulaming asosiy 
funksiyalarini bajarish darajasi nuqtai nazaridan tavsiflaydi. Funksional 
vazifalar ko‘rsatkichlarining turi va soni sotilgan tovarlar miqdori va 
turlari bilan bog‘liq bo‘ladi. Funksional vazifalar ko‘rsatkichlariga 
oddiy misol 5.1-jadvalda keltirilgan.
5.1-jadval.
0 ‘ziga xos tovarlar vazifalarining ko‘rsatkichlari
No
Tovar turi
Ko‘rsatkichlar
1
Texnologik asbob- 
uskunalar
Unumdorligi, qayta ishlashning tozaligi va aniqligi, 
eskirishga chidamliligi
2.
Transport vositalari
Yuk ko‘tarishi, hajmi, tezligi, tashish uzoqligi, eskirishga 
chidamliligi
3
Energetik uskunalar
Q uw ati, unumdorligi, yoqilg‘ining solishtirma xarajati
4
Kompyuter texnikasi
Tezkorligi, uzoq muddatli va tezkor xotira hajmi, ko‘lami
5
0 ‘lchash apparaturasi Diapazoni, aniqligi, oMchash tezligi
6
Yashash joyi va 
inshoot
Maydon, hajm, joylashgan o‘mi, qavati, qulayligi
7
Oziq-ovqatlar
Kaloriyasi, komponetlari tarkibi, ta’mi, ekologik tozaligi