Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) “İctimai idarəetmə və sosial innovasiyalar” kafedrasının dosenti
Sosial siyasətin iqtisadi və hüquqi əsasları
Yüklə 447,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.Sosial siyasətin iqtisadi və hüquqi əsasları
Dövlətin sosial siyasəti cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin sosial-iqtisadi şərtlərinin tənzimlənməsinə yönəldilən tədbirlər kompleksindən ibarətdir. O, gəlirlərin bölgüsündəki bərabərsizliyin azaldılmasına, bazar iqtisadiyyatı şəraitində cəmiyyət üzvlərinin gəlirlər və mülkiyyət sahəsində fərqlərinin zəiflədilməsinə, bazar iqtisadiyyatı sistemində əhalinin əmlak sahəsində mövcud olan bərabərsizliyinin müəyyən dərəcədə aradan qaldırılmasına, əhalinin bütün təbəqələri üçün eyni başlanğıc 10 şərtlərinin təmin edilməsinə, iqtisadi fəaliyyətin iştirakçıları arasındaa ziddiyətlərin yumşaldılmasına yönəldilmişdir. Dövlətin sosial siyasəti ilə cəmiyyətin iqtisadi inkişafı arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Birincisi, iqtisadi inkişafın məqsədləri birbaşa və dolayısı yolla sosial siyasətdə cəmləşir. Belə ki, iqtisadi fəaliyyət cəmiyyətin bütün üzvləri üçün əlverişli yaşayış şəraitinin yaradılması naminə həyata keçirilir. İkincisi, sosial siyasət sahəsində bir çox məsələlərin həyata keçirilməsi, dövlətin onları reallaşdırması üçün yönəldə biləcəyi iqtisadi ehtiyatlardan asılıdır. Üçüncüsü, sosial siyasətə iqtisadi artımın mühüm amili kimi baxmaq olar. Əgər iqtisadi inkişaf xalqın həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə təsir etmirsə, insanların istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olmasına, iş qüvvəsinin keyfiyyətinin artırılmasına maraq azalmış olur, cəmiyyətdə sosial gərginlik artır. Sosial siyasətin xarakteri və məzmunu sosial proseslərin idarə edilməsinə dövlətin müdaxilə etməsi səviyyəsindən də asılıdır. Bu baxımdan inkişaf etmiş ölkələrdə dövlətin hal-hazırda bütün mövcud olan sosial siyasət növlərini iki qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupu şərti olaraq qalıq prinsiplərinə əsaslanan sosial siyasət tam həyata keçirə bilmədiyi funksiyaları yerinə yetirir. Bu öz miqyası və əhatə dairəsinə görə məhdud sosial siyasət olub, əsasən passiv və kompensasiyalaşdırıcı (bərpaedici) xarakter daşıyır. Belə sosial siyasətin nəzəri əsasları liberal bazar iqtisadiyyatı modelinin ideyaları əsasında formalaşır. Bu variantın tipik nümunəsi bazarın amerikan modeli ola bilər. İkinci qrup - institutsional sosial siyasət adlanır. Burada dövlətin sosial siyasəti əhalinin sosial xidmətlərlə təmin olunmasında mühüm rol oynayır və xüsusi institutlar sisteminə nisbətən daha səmərəli vasitə kimi çıxış edir. Bu, yenidən bölgü siyasətidir. Belə siyasətin formalaşmasında konseptual baxımdan sosial- demokratik ideologiyanın böyük təsiri vardır. Buna tipik nümunə kimi sosial dövlətin İsveç modelini göstərmək olar. Hər iki qrup arasındakı fərq bu və ya digər amillərin hansının olub-olmamağında deyil, onlar arasında mövcud olan nisbətlərdən, dövlətin sosial sahəyə müdaxiləsi və yenidən bölgü prosesində iştirakından asılıdır. 11 Bütün bazar iqtisadiyyatı ölkələrində sosial siyasət bu iki qrup arasında yerləşir. Skandinaviya ölkələrinin sosial siyasəti əsasən sosial-demokratik modeli olsa da, bu ölkələrdə dövlətin sosial siyasətində liberal elementlərdən də istifadə edilir. Bütün Avropa ölkələrində sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı həm liberal, həm də sosial-demokratik elementlərin təsiri əsasında inkişaf edir. Sosial inkişaf, sosial problemlər, sosial tədbirlər və proqramlar sosial siyasətin əsas ideyası olub, respublikanın iqtisadi inkişafı, onun mövcud islahatlar şəraitində tələbatının ödənilməsi və sosial müdafiəsinin konkret yolları ilə reallaşır. Respublikanın iqtisadi inkişafının sosial nəticələri, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində, yeni iş yerlərinin açılması və sosial ehtiyacların konkret ödənilməsi yolları ilə müəyyən olunur. Sosial tədbirlər mikrosəviyyədə tələbatın ödənilməsi imkanları, onların amilləri və təşkilati idarəetmə tədbirlərin məcmusu kimi formalaşır. Mikroiqtisadi sosial araşdırmalar, sosial siyasətin reallaşma obyektləri, sosial idarəetmə orqanlarının strukturu, həmçinin ərazi, sahə və özünü idarəetmə metodlarının sistemi ilə təmin olunur. Sosial siyasətin hüquqi bazası mövcud qanunvericiliklə hər bir iqtisadi qanunun sosial nəticələrini tənzimləməklə idarə olunur. Sosial siyasətin tənzimlənməsi , iqtisadi, təşkilati və hüquqi əsasların təminatı sosial sahələrin ümumi cəhətlərini özündə əks etdirən qanunlar sistemi, xüsusi qanunlar və normativ aktlar vasitəsi ilə həll olunur. Sosial sahələrin qanunları həmin sahələrin hüquqi və iqtisadi təminatı sistemində münasibətlərin tənzimlənməsinə yönəlir. Hər bir sosial sahənin maliyyə əsasları dövlət büdcəsinin təsdiqi ilə həyata keçirilir. Sosial inkişaf, həmçinin bazar iqtisadiyyatı şəraitində xüsusi vəsaitlər, yerli (bələdiyyə) büdcələri və əhalinin vəsaitləri hesabına da təmin olur. Dövlət büdcəsinin sosial yönlülüyü onun xərclərindəki sosial sahələrə ayrılan vəsaitlə müəyyən olunur. Sosial sahələrin tənzimlənməsi dövlət sosial siyasətin və iqtisadiyyatın əsas istiqamətləri üzrə həyata keçirilir. Sosial dövlət haqqında maddələr daxil edilmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında Azərbaycan, layiqli həyatın və insanların azad inkişafı üçün şəraitin formalaşmasına istiqamətlənmiş siyasətli, sosial dövlət elan edilmişdir. İnsan hüquqlarına və ləyaqətinə hörmət, məqbul 12 həyat və əlverişli əmək şəraitinin təmin edilməsi, iqtisadi sabitliyin yüksəldilməsi, sosial ədalətin əsas elementlərini təşkil edirlər. Belə ki, sosial ədalət olmadan, nə hər hansı bir ölkədə, nə də planet üzərində bütövlükdə, dinclik və əmin-amanlıq mümkün olmaz. Sosial dövlətin ayrılmaz funksiyaları aşağıdakılardır: ➢ Yüklə 447,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|