6.6. Muskul - sharakat sezgilari va statik sezgilar.
Muskul-sharakat sezgilari motor sezgilari, gosho kinestetik sezgilar deb
nomlanib, ularga oqirlikni, qarshilikni, organlar sharakatini bilish sezgilari kiradi.
Ularning organlari - gavda muskullari, paylar, bo’qimlardan iboratdir.
Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning chekka tarmoqlari mavjud bo’lib,
ularning ta'sirida sharakat va statik sezgilar vujudga keladi.
Muskul-sharakat sezgilarining fizik sababi muskullarga ta'sir etuvchi
karsalarning mexanik tayziqi va gavda sharakatlaridir.
Statik sezgilar gavdaning fazodagi sholatini sezish va muvozanat saqlash
sezgilar deb ataladi.
Gavdaning fazodagi sholatini bilish va muvozanat saqlash sezgisi uchun
ichki quloqdagi vestibulyar apparat reseptor vazifasini bajaradi.
Vestibulyar apparat quloq dashlizi va chrim doira kanallardan tashkil topgan
bo’ladi, sezuvchi nerv tarmoqlari esa gavdaning fazodagi sharakatini va sholatini
boshqaradi. Gavda muvozanatini saqlashda otolitlar aloshida ashamiyat kasb etib,
ular endolimfada suzib yuradigan mayda oshaktosh kristallaridan tashkil topgandir.
Odatda organizm avtomatik ravishda refleks yo’li bilan muvozanat saqlaydi.
6.7. Organik sezgilar
Organik sezgilarning reseptorlari ichki organlarda: qizilo’ngach, me'da,
ichak, qon tomirlari, o’pka va shu kabilarda joylashgan bo’ladi.
Ichki
organlardagi
jarayonlar
organik
sezgilar
reseptorlarining
qo’zqatuvchilaridir. Ular quyidagilardan iboratdir:
a) oqriq sezgilari;
b) xush tuyqular;
v) noxush tuyqular.
VI BOB
IDROK
1. Idrok to’qrisida umumiy tushuncha.
57
Idrok sezgilarga nisbatan murakkab va mazmundor psixik jarayon bo’lib
shisoblanganligi sababli barcha rushiy sholatlar, shodisalar, xususiyatlar xossalar
va inson ongining yaxlit mazmuni, egallangan bilimlar, tajribalar, ko’nikmalar bir
davrning o’zida namoyon bo’ladi, aks ettirishda ishtirok qiladi.
Idrok tushunchasi lotin tilida "perceptio" qabul qilish, idrok deb nomlanadi,
uning yuqori bosqichi esa "appersensiya" (lot-ad ga perceptio-idrok, qabul qilish)
deyiladi. Appersepsiya- idrok jarayonini shaxsning oldingi bilimlari, shaxsiy va
ijtimoiy tajribalari, qiziqishlari, motivasiyasi, eshtiyojlari va odatlari, umuman,
rushiy shayotning barcha mazmuni bilan belgilanishidir. Appersepsiya shodisasi
tufayli odamlar o’zaro idrokining mazmuni bilan bir-birlaridan muayyan darajada
tavofutlanadilar, ya'ni ular aynan bir xil narsani o’ziningbilim saviyasi, maslagi,
pozisiyasi, dunyoqarashi va ijtimoiy kelib chiqishiga asoslangan sholda turlicha
idrok qiladilar shamda aks ettiradilar.
Masalan, "ildiz" tushunchasini biologlar o’simliklarning moddiy asosi
sifatida, mamavzutiklar sonlarning ildiz ostidagi ko’rinishida, ijtimoiy nuqtai
nazardan qarindosh-uruqchilik shaklida ko’z o’rgiga keltiradi. Mazkur tushuncha
ba'zi shollarda idrokning aniqlik, to’liqlik, ravshanlilik, predmetlilik, tanlovchanlik
(saralash) kabi sifatlarning ma'nosi o’rnida qo’llanilgan. Psixologiya nazariyalariga
ko’ra appersepsiya shodisasi barqaror va vaqtincha (muvaqqat) deb yurituvchi ikki
ko’rinishga (turga) ajratiladi. Barqaror appersepsiya xodisasi shaxsning
dunyoqarashi, qat'iy maslagi, ideali, pozisiyasimotivasiyasi, qiziqishi, bilim
saviyasi, madaniy darajasi, xulq-atvori, ma'naviyati va kasbiy tayyorgarligiga
bolezniqliq bo’lib, u o’ta murakab tuztilishga egadir.
Muvaqqat (vaqtincha) appersepsiya turi esa shaxsning faqat idrok qilish
jarayonidagi emosional sholatiga, ya'ni uning kayfiyati, rushlanishi, shifoati, stress,
affektiv ko’rinishdagi shis-tuyqularida, ularning sur'ati, davomiyligi, tezligida o’z
ifodasini topadi.
Psixologiya fanida idrok muayyan shakllarga ajratilib tadqiq qilinadi, vaqt,
sharakat, fazo yordami bilan atrof-mushitning, biosferaning, ijtimoiy turmushning
moshiyati yuzasidan axborotlar ma'lumotlar, xususiyatlar aks ettiradi. Borliqdagi
narsa va shodisalarning yashash shakli, uzluksiz ravishda sharakatda bo’lishi,
muayyan obektiv vaqt birligida shukm surishi inson ongida bevosita in'ikos
qilinadi.
Odatda inson tomonidan vaqtni idrok qilish, asosan rushiy shodisalar,
sholatlar, vaziyatlar, xususiyatlarning o’zaro o’rin almashinuvi tufayli namoyon
bo’ladi va o’ziga xos tuzilishi bilan mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq
qilib turadi. Vaqtni idrok qilish inson tomonidan aks ettirilayotgan vaqt birligining
obektiv (shaqqoniy, sholis) mazmuniga, shaxsning unga nisbatan munosabatiga
boliq bo’lib, xuddi shu mezon orqali uning mashsuldorligi o’lchanadi. Masalan,
shaxsning eshtiyoji, motivasiyasi, qiziqishlari va intilishiga mos, mutanosib vaqt
birligini
idrok
birligini
idrok
qilgan
taqdirdagina
vaqt
obektiv
jishatdan(kechinmalar, shis-tuyqularga nisbatan shaxsning ijobiy shaqqoniy
munosabatlarida) tez o’tganday idrok qilinadi, odatda yoqtirmaslik, idrok
58
maydoniga (qamroviga) nomutanosiblik esa shaxsda zerikishvaqt "sekin" o’tish
tuyqusini uyqotadi.
Biosfera va noosferadagi sharakatlarni idrok qilish jismlarning (ba'zan nisbiy
jishatdanboshqa ijtimoiy, siyosiy tabiiy sholatlarning) fazodagi (ijtimoiy
shayotdagi) o’rin almashinuvini bevosita (bavosita) in'ikos ettirshdan iboratdir.
Xuddi shu sababdan sharakat nisbatan (qiyosiy) va nisbat berilmasdan
(taqqoslanmasdan) idrok qilinishi ilmiy psixologik manbalarda qayd qilib o’tiladi.
Mabodo sharakatdagi jism uni qurshab turgan sharaktsiz boshqa jismlarga
taqqoslangan sholda idrok qilinsa, bunday toifadagi sharakat nisbatan idrok qilish
deb ataladi. Agarda sharakatlanayotgan jism shech qanday narsa bilan
taqqoslanmasdan idrok qilinsa, bu ko’rinishdagi sharakat esa nisbat berilmasdan
(nisbatsiz) idrok qilish deyiladi. Fazoni idrok qilish-voqelikdagi narsa va
xodisalarning fazoda egallagan o’rnini, shaklini, miqdorini va bir-biriga nisbatan
munosabatlarini iborat bilish jarayoninig shaklidir. Voqelikni idrok qilish orqali
inson borliq to’qrisida, uning xususiyatlari, shajmi, masofasi (ich tomoni,
chuqurligi) yuzasidan muayyan ma'lumotlar, xossalar, axborotlar to’plash, ularni
farqlash imkoniyatiga ega bo’ladi. Idrokning shar uchala shaklining yordami bilan
dunyoni bilish jarayoni amalga oshadi, verbal va noverbal sholatlar bilan bevosita
va bilvosita yo’l yordamida muayyan obrazlar (timsolar, tavsiyalar, imij)
mujassamlashadi, natijada yaxlit in'ikos etishsholati yuzaga keladi, bilishga oid
aksariyat mashsullar to’planadi.
Idrok jarayonida uning fenoienlari (yunoncha "pxainomenon"-noyob,
qayriodatiy sholat degan ma'no anglatadi) muayyan shodisalarni aks ettirishda
ishtirok etadi, in'ikosning turlicha aniqlikda namoyon bo’lishi mumkinligi
to’qrisida ma'lumot beradi. Ular jashon psixologiyasi fanida gallyusinasiya
(lotincha xallucinftio" alashlash, bosinqirash, valdirlash, ya'ni yo’q narsalarning
ko’rinishi, eshitilishi, sezilishi), illyuziya (lotincha "illusio" -xato, adashish,
yanglashish degan ma'noni bildiradi), attraksiya (frans. attraction"-o’ziga tortish,
mashliyo etish, jalb qilish ma'nosini beradi), yaqqol ko’rinish (ruscha
"yasnovidenie"-yaqqol oldindan ko’rish, yaqqol qoyibdan xabar olish demakdir)
tushunchalar orqali nomlanadi.
Yaqqol voqealikdagi narsa va shodisalarning tana a'zolarini qabul qilish
analizatorlariga bevosita ta'sir etmasdan inson ongida turli obrazlarning
(ovozlarning eshitilishi, sharpalarning sezilishi) xayolan, fikran paydo bo’lishidan
iborat idrokning psixopatologik (rushiy xastalik) shodisasiga gallyusinasiya
deyiladi. Gallyusinasiya shodisasi muvaqqat rushiy xastalikning alomati bo’lib,
ba'zan qo’rqich shissi mashsuli shisoblanib, bosh miya katta yarim sharlari
qobiqidagi qo’zqalish jarayonlarining nuqsonli, sust (patalogik) sharakati
natijasida, gosho asab tizimining zasharlanishi, zaiflashuvi, shaddan tashqari
toliqishi tufayli yuzaga kelish mumkin. Bizningcha, gallyusinasiya shodisasi bir
necha xil ko’rinishga ega bo’lish mumkin ularning eng asosiylari quyidagilardan
iboratdir: a)yo’q narsalarningko’zga ko’rinishi; b) u yoki bu ovozlar, tovushlar,
kuylar eshitilishi; v) yo’q sharpalar, shidlar sezilishi kabilar.
59
Illyuziya shissiy a'zolarimizga bevosita ta'sir etib turgan narsa va
shodisalarning noto’qri (noadekvat), yanglish, xato idrok qilishdan iborat
jarayoninig noyob shodisasidir. Ba'zan psixologik fanida noto’qri (noadekvat)
idrok qilishga olib keluvchi qo’zqatuvchilar konfigurasiyasining (lotincha
"contiguratio" tashqi tuzilishida o’xshashlik, o’zaro o’xshashlik, joylashuvda
yondashuvlik deganidir) o’zi sham illyuziya deb ataladi. "Adekvat" tushunchasi
lotincha "adae gguatus", ya'ni teppa-teng, mutloqo mos, ayni to’qri demakdir.
Shozirgi davrda ko’rish idrokini kuzatishning eng samaralisi-bu tasvirlarning ikki
o’lchovli ifodalanishidir. Illyuziyalarning bir turkumi optik geometrik illyuziyalar
deb nomlanib, ular asosiy tasvir bilan uni qurshab turgan fazoviy joylashuv bilan
farq qiluvchi boshqa shaklar o’rtasida o’lchov munosabatining buzilishida
namoyon bo’ladi. Tasvirlar yoruq fonda qora fonga nisbatan qoraroq tuyuladi,
ya'ni sholat mashsuli deyiladi. Kontrast fransuzcha "Contraste" -keskin qarama-
qarshilik demakdir, boshqacha so’z bilan aytganda yoruqlik bilan fon o’rtasidagi
munosabat ifodasidir. "Fon" tushunchasi fransuzcha "fond" deb atalib, asos, negiz,
tag ma'nosini bildiradi.
Aksariyat illyuziyalar ko’rinadigan sharakatlar bilan bolezniqliqdir,
chunonchi: a) qoronqilikda sharakatsiz yoruqlik manbaidan nurlarning tartibsiz
tarqalishi (avtokinetik sharakat); b) fakzoviy jishatdan yaqin joylashgan ikki
sharakatsiz stimulning tez sur'atlar bilan namoyon etib turish sharakat taasuortini
vujudga keltiradi (stroboskopik sharakat); v) sharakatsiz obektni uni qurshab
turgan fonga qarama-qarshi yo’nalishga qo’yish sharakat tuyqusini paydo qiladi
(induksion sharakat) kabilar.
Attraksiya insonni (o’zi bilan o’zga o’rtasidagi munosabatda namoyon
bo’lib,) o’ziga mashliyo qilish, qalbni "jiz" ettirishdan iborat, ongsizlikka taaluqli
insonni inson tomonidan idrok qilish shodisasidir. Bu shodisa bir qancha manbalar,
qo’zqatuvchilar, motivlar ta'sirida vujudga keladi, jumladan: 1) dastlabki tashqi
ko’rinish, istarasining issiqligi; 2) subektga nisbatan rishtasiz bolezniqlanib
qolishlik, ongsizlik darajasidagi anglashilmagan ichki noaniq moyillik; 3)
shaxslarning xarakteridagi o’xshashlikning mavjudligi; 4) sheriklarning muomala
maromidagi yaqinlik va boshqalar.
Psixologiya fanida juda kam tadqiq qilingan idrok fenomenlaridan bittasi-bu
yaqqol ko’rinish (yasnovidenie) deb atalib, voqealik, sholat, shordisa va tasodifni
yaqqol oldindan ko’rish, yaqqol qoyiblardan xabar kelish (olish) singari
parapsixologik muammodir.
Faqat ayrim shollardagina yaqqol ko’rinishning aniq ilmiy shisoblashlarga
asoslangan mashsuli namroyon bo’lishi mumkin, xolos. aksariyat vaziyatlarda
yaqqol ko’rishlik bilish subektining shaxsiy xayoloti, o’zgalarning diqqatini
tortishiga, jalb qilishga aloqador shissiy kechinmalardan boshqa narsa
bo’lmasadan, uning yaqqollilik eshtimoli darajasi juda pastdir. Biroq shu narsani
rad etmaslik kerakki, ayrim allomalarning bashoratlari, yaqqol oldindan ko’rish
imkonining yuksavukligi aniqligi kishini shanuzvgacha shayajonga soladi.
Idrokning mushim tomonlaridan biri uning xususiyatlarining turli jabshalar,
vaziyatlar,
vsharoitlarda
namoyon
bqo’lishida.
Idrokning
mushim
60
xususiyatvlaridan biri bu faol ravishda bevosita aks etti rish imkoniyatining
mavjudligidir. Odatda insonning idrok qilish faoliyati uning o’zlashtirilgan
bilimlari, to’plangan tajribalari, shuningdek, murakkab analitik, sinvtetik
sharakatlar tizimi zamirida yuzaga keladi. Bu sholat idrok qilinishi zarur bo’lgan
o’quv fani moshiyatiga boqliq ilmiy faraz yaratish, uni amalga oshirish borasida
qaror qabul qilish yaqqol voqelik bilan tasavvur qilinayotganining o’zaro mosligini
aniqlash singaqri bosqichma bosqich o’zaro bir-birini taqozo etuvchi tarkibiy
qismslardan iboratdir.
Idrokning yana bir mushim xususiyati uning umumlashgan sholda narsa va
shodisalarning aks ettirishidir.
Ma'lumki, chinson psixikasiga kirib borayotgan ko’pqirrali ko’pyoqlama
alomatlardan idrok qilish bilan cheklanib, chegaralanib qolmaschdan, balki o’sha
majmua aniq jism yoki shodisa sifatida basholanadi. Jimsmlarning o’ziga xos
xususiyatlarini belgilash bilan qanoat shomsil qilmasdan, balki mavzkur narsalarni
ma'lum ma'noviy qismslarga ajratadi. Jumladan, "soat", "bino", "shayvonot" va
shokazo.
Idrokning
navvbatdagi
xususiyati
uning
sharakatchanligi
va
boshqaruvchanligidir. Masalan, toshko’mir yorqlikda yoqdu sochadi, oq qoqozdan
ko’proq nur balqiydi. Lekin inson bu narsaklarni "qora" va "oq" deb idrok qiladi,
vujudga kelgan bevosita sub'ektiv taassurotlarga nisbatan o’zchgartishlar,
tuzatishlar kiritadi. Chunki idrok jarayoni inson oldida turgan maqsadga, maqsad
qo’ya olishga, unga berilgan ustanovkaga (ongli, ixtiyoriy ko’rsatmaga) uzviy
boqliq sholda irodaviy boshqarilish xususiyatiga egadir. Shuning uchun insonni
idrok qilish (perseptiv) faoliyatida ongli boshqariluo’v imkoniyati mavjud bo’lib,
analitik, sintetik, sharakastlar negizida verbal orqali amalga oshiriladi.
Idrokning boshqa bilish jarayonlaridan shu jumladan, sezgidan farqli tomoni
shuki, u narsa va shodisalarni yaxlit sholda aks ettirishdir. Xuddi shu yaxlitlik
belgisi aloshida namoyon bo’dluvchi ayrim alomatlarda ifodalanuvchi narpsaslarni
predmet yoki jismch tariqasida in'ikos qilish qobiliyatiga ega. Chunki jismslarning
aniqligi, ravonligi predmet yoki jism sifatida ko’zga tashlanishida o’z ifodasini
topib, muayyan tuzilish, strukturani vujudga keltiradi. Idrok mazmuniga, tarkibiga
kiruvchi shar qanday shodisa, xosh verbal, xosh noverbal tarzda ifodalanishdan
qat'i nazar bu predmet yoki jism sifatida gavdalanadi va unga qiyos berilgan
yaxlitligini namoyish etadi.
Psixologiya fanida idrok etilayotgan narsalarning fizik sholati o’zchgarsa
sham, lekin uning ko’z to’r pardasivdagi obrazining o’zgarmaschligi, nisbiy
turqunlik ko’rsatuvchi qonun, eng mushim xususiyat konstantlik deyiladi.
Doimiylik, o’zgarmaslik uning asosiy belgilari shisoblanadi.
Narsa va shodislar idrok ob'ektiga chtushishi bilan ular ketma-ket aks
ettiriladi, o’degan xulosa qayritabiiy sholatdir. Chunki idrok maydoniga kirib
kelayotgan va idrok qilinadigan narsaldar qo’zqatuvchisining ildamligi kuchli
eshtiiyojlarga mos tushadigani ular tomonidan qabul qiilinadi.
Boshqacha qilib aytganda qo’zqatuvchining kuchi, yangiligi qandaydir
ashamiyat kasb etishi yo’nalishi sharakatchanligi analitik sinvtetik sharakatlar
61
majmuasida sasralanasdi yoki tanlanadi. Xuddi shu boisdan shar qanday narsa va
shodisalar insoln tomonidan idrok qilichnmaydi. Chunki chu tabiiy va sun'iy shart-
sharoitlar ob'ektiv va sub'ektiv omillar tekshiriluvidan o’tkaziladi, ya'sni saradlov
tanlov jarayoni amalga oshiriladi.
Nomvutanosiblik me'yoridan tashqari ma'lumotlar aks ettirish doirasidan
chetda qolib ketaveradi.
Idrok qilinishi zarur narsa va shodislar muayyan tuzilishga yoki strukturaga
ega bo’lgandagina yaularning tarkibiy qismvlari, alomatlari to’qrisida muloshaza
yuritishi mumkin byuo’chladi, xolos. Xuddi sha sababdan, ularning shajmi, fazoda
egallagan o’rni, rangi ichki moshiyati, ko’rinishi, vazni to’qrisidagi muayyan
tushunchaga ega bo’chlish uchun idrok qiilinadigan aniq tuszilishga, ya'ni
strukturaga ega bo’yalishi lozim. Bilish jarayonini taqozo etuvchi ijodiydrokning
mushim xususiyatlaridan biri, ya'ni bittasi uning tuzilishiga egsha ekanligi, ya'ni
strukvturaviyligidir. Ushbu xususiyatsiz idrokning maqzi shisoblanmish yaxlitlik
shaqida jonli mushoshavda bo’lishi mumkin emas. Chunki struktura qismlardan
vujudga kelsa, aloshivdaliklar birikmasidan yaxlit tuzilma yachratiladi.
Yuqoridagi xususiyatlarning barchasi insonning yosh xususiyatlariga, aqliy
kamolotiga, tajribasiga, bilim saviyasiga boqliqdir. Lekin to’qri (adekvat) idrok
qilish uchun ma'lum shart-sharitlar mushayyo bo’lmoqi lozim: 1) Sub'ektning aks
ettirishi zarur bo’lgan narsalar yuzasidan avvalgi uquvi, tasavvurlarining ko’lami,
ularning kengligi, chuqurligi; 2) mazkur jism fan, voqelik, muammo o’rganilishi
bilan boqliq bo’chlgan maqsad, maqsad qo’ya olish; 3) perseptiv faoliyatning
faolligi, izchildligi va tanqisdiy xususiyati; 4) idrok qilish faoliyati tarkibiga
kiruvchi faold xatti-sharakatlarning saqvlanishi ularning o’zaro uyqunligi.
Muayyan sharoitda shaxs tomonidan idroq qilinadigan narsa yoki jism
idrokning ob'ekti deb ataladji. Idrok qilinadigan narsa uni o’rab turgan boshqa
narsa jism yoki shodjisslarga nisbatan ob'ekt shisoblanib, ob'ektning atrofdagilari
esa fon deyiladi.
Idrokning sifati ob'ektning fondan tez to’liq va aniq ajratib olish bilan
belgilanadi.
Idrok qo’zqatuvchilarining ayrim xususiyatlarini aks ettiruvchi sezgilardan
farq qilib, narsani butunligicha, yaxlitligicha uning shamma xususiyatlari bilan
birga aks ettiradi. Shuning uchun idrok ayrim sezgilarning loddiy yiqindisio’dan
iboratdir degan xulosa chiqarib blo’lmaydi. Idrok o’ziga xos tuzilishga ega bo’lgan
shissiy bilishning sifat jishatdan yangi yuksakroq bosqichidir.
Idrokning
predmetliligi,
yaxlitligi,
ma'lum
tartibda
tuzilishi
(strukturaviyligi),
konstantligi,
anglanganligi
predmetliligi
(jismsliligi),
tanlovchanligi (saralanuvchanligi) uning eng mushim xususiyatlaridandir.
Idrokning mushim jabshalari va tarkiblari moshiyatiga kiruvchilar qatoriga
ko’z bilan aks ettirishning negizi bo’lmish ko’z sharakatlari kiradi. Ular o’zlarining
tuzilishi, kelib chiqishi, vaqtliligi, sur'ati kabi belgilariga binoan, quyidagi turlarga
ajratiladi. 1. Konvergensiya
(lotincha
convergore
yaqinlashish,
qo’shilish
demakdir) - ikkala ko’zning qo’rish o’qlarining yaqinlashuvi natijasida to’r
pardasio’da jismvning ikkilanishiga yo’l qo’ymaslikda o’z ifodasini topadi.
62
2.
Divergensiya (Lotincha divergere uzoqlashish) ko’zning vergent
sharakatlarining bir turi bo’lib, bir-byuiridan muayyan masofada turgan nuqtalarini
qayd qilishda ko’rish o’qyalarining uzoqlashuvidan iborat sharakat.
3.
Gorizontal sharakat, ya'ni ko’zning bir xil tekislikdagi ikki nuqta
oraliq bo’yicha narsalarning qayd qilishidir.
4.
Vertikal sharakat shar xil fazoviy joylashuviga ega bo’lgan nuqtalar
o’rtasida aloqani tiklashdan iborat ko’z sharkati yordami bilan idrok qilinishidir.
5.
Siklofuzion
(yunoncha
cyclos
doira,
aylana)
sharakat,
sharakatlanuvchi jismslarni ko’z qorachiqi yordamida aniq tasvirini aks ettirishidir.
6.
Torsion (fransuzcha torsion aylantirish) sharakat ko’z o’qi atrofida
jismlarni aylanib turgan sholda qayd qilishdir.
7.
Version (lotincha verfo sharkatlanaman, aylanaman demakdir)
sharpkat ko’zning makro sharakatlari doirasiga kirib, ko’rish burchyaagini
kuzatish, tezlikni o’zgartirmasdan kuzatiluvchi ob'ektni idrok qiilishda ishtirok
etishidir.
8.
Vergen (lotincha vergo oqish, qiyshayish) sharakt ko’zning makro
sharakatlari tarkibiga kirib o’ng va chap ko’zlarining ko’rish o’qlari burchagi
o’zgarishiga olib keladi va shokazo.
Dostları ilə paylaş: |