educational, natural and social sciences VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 708
w www.oriens.uz November 2021 uchun sababdir, chunki ular iqtisodiy faoliyat sub’ektini baholashga yordam beradi,
lekin faoliyatning hajmiga va xususiyatiga tayanmaydi.
Ahmadjon O‘lmasovning fikricha, rentabellik (nem. rentabel — daromadli,
foydali) — korxona yoki tadbirkorlikning daromaddorligi, samaradorligi;
mikroiqtisodiy miqyosdagi iqtisodiy faoliyatning samaradorligidir. Buxgalteriya
hisobida rentabellik ikki komponentli komponent sifatida qaraladi :
- operasion faoliyat natijasi bo‘lgan iqtisodiy faoliyatning rentabelligi
(rentabellikka hisob siyosati ta’sir qiladi);
- qimmatli qog‘ozlar, uzoq muddatli majburiyatlar va tovar aktivlariga egalik
qilishdan olinadigan daromad shaklida taqdim etiladigan potensial rentabellik.
Shuning uchun korxona foydali bo‘ladi, agar mahsulot sotishdan tushadigan
daromad ishlab chiqarish xarajatlaridan katta bo‘lsa va tashkilotning doimiy ishlashi
uchun zarur miqdordagi foyda hosil bo‘lsa.
Foyda ko‘rsatkichlari inflyatsiyaning foyda ko‘rsatkichlariga qaraganda kamroq
buzuvchi ta’siriga duchor bo‘ladi, chunki rentabellik bu mahsulot va resurslarning
nisbati.
Biznes tuzilmalari korxonasida natijalari samaradorligini har tomonlama
baholash doirasida sotish rentabelligini tahlil qilish foydani uning bir necha turlari
bo‘yicha ko‘rib chiqishga imkon beradi. Yalpi foyda va daromadlarning nisbati
tashkilot sotish va ma’muriy xarajatlarni qoplash uchun mahsulot sotishdan qancha
foydalanishi mumkinligini ko‘rsatadi. Agar biz sotishdan tushadigan daromadni
hisobga olsak, unda "analitik eksperimentning tozaligi" olinadi, ya’ni bu
ko‘rsatkichga boshqa daromadlar va xarajatlar kabi moddalar ta’sir qilmaydi.
Ushbu ko‘rsatkich mahsulotni sotishni boshqarish samaradorligini baholashga
yordam beradi. Foyda soliq va tushumga qadar bo‘lgan nisbatda boshqa omillar, shu
jumladan soliq ta’siri ham hisobga olinadi. Shuningdek, boshqa xarajatlar ta’sirining
kuchayishi bilan foyda "sifati" pasayadi. Hisoblashda sof foyda miqdoridan
foydalangan holda, biz daromadlar va xarajatlarning butun birlashmasining ta’sirini
aks ettiruvchi sotish rentabelligi ko‘rsatkichlari tizimida yakuniy ko‘rsatkichni
olamiz. Shu munosabat bilan, biznes tuzilmalari korxonasi rentabelligini oshirish
mavjud xarajatlarni optimallashtirish va kutilayotgan daromadni oshirish bilan
bog‘liq zamonaviy sharoitlarda faoliyatning asosiy yo‘nalishi bo‘ladi.
Rejalashtirilgan rentabellikni hisoblash kompaniyaning yalpi foydasi yoki
daromadi hajmini ishlab chiqarish xarajatlari bilan yoki foydalanilgan resurslar hajmi
bilan taqqoslash yo‘li bilan amalga oshiriladi.