Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
VOLUME 1 | ISSUE 10
ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
711
w
www.oriens.uz
November
2021
va foydani oshirish uchun
Biznes tuzilmalari
korxonasining rahbariyati ushbu
ko‘rsatkichni oshirish uchun barcha mumkin bo‘lgan usullardan foydalanishi kerak,
bu esa umumiy holda tadbirkorlik sub’ektining o‘zi samaradorligini
oshirishda aks
etadi.
Shu bilan birga foydaning ahamiyati ortishiga amaldagi foydani taqsimlash
tizimi ham sabab bo‘ladi va unga ko‘ra, korxonalarning ishlab chiqarish va ijtimoiy
rivojlanishni ta’minlash uchun hamda xodimlarning bajargan mehnati sifati va
miqdoriga asosan moddiy rag‘batlantirishga sarflanuvchi foydani oshirishga bo‘lgan
qiziqishning ortishi kuzatiladi. Shu tariqa foyda ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, xodimlarning o‘z korxonasi erishadigan
yuqori natijalardan moddiy
manfaatdorligini kuchaytirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Korxonada foyda turli xil
faoliyat natijasida olinishi mumkin. Barcha foydalar yig‘indisi korxonaning yalpi
foydasini tashkil etadi. Yalpi foydaning tarkibiy elementlari quyidagilardan iborat:
• bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat va mahsulot sotishdan olingan foyda;
• asosiy vositalar, shuningdek, korxonaning boshqa
mulk sotishdan olingan
foyda;
• korxonaning moliyaviy faoliyati orqali olinuvchi foyda. Korxona daromadi
ikki ko‘rsatkich, ya’ni mahsulot bahosi va uni ishlab chiqarishga sarflanuvchi
harajatlarga bog‘liq bo‘ladi.
Mahsulotning bozordagi bahosi talab va taklif munosabatlari natijasida kelib
chiqadi. Erkin raqobat sharoitlarida bahoni shakllantirish qonunlari asosida mahsulot
bahosi ishlab chiqaruvchi yoki haridor xohishiga ko‘ra emas,
balki avtomatik
ravishda tartibga solinadi. Foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy
samarani tavsiflaydi. Korxonaning foyda olishi daromadlarning korxona faoliyati
bilan bog‘liq bo‘lgan harajatlardan ko‘p bo‘lishini anglatadi hamda u rag‘batlantirish
vazifalarini ham bajaradi. Bu esa foyda bir paytning o‘zida moliyaviy natija bo‘lishi
bilan birga korxona moliyaviy resurslarining asosiy elementi ekanligi;
daromadning
turli darajadagi byudjet shakllanishi uchun asosiy manba bo‘lib xizmat qilishi bilan
izohlanadi.
Foyda olishning asosiy manbalari quyidagilar:
birinchi manba korxona mahsulotning u yoki bu turini ishlab chiqarishdagi
monopoliya holati yoki mahsulotning yagona (nodir)ligi hisobiga shakllanadi. Bu
manbaning saqlanishi mahsulotni doimiy ravishda yangilab borishni ko‘zda tutadi;
ikkinchi manba ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq. Undan
foydalanish samaradorligi bozor kon’yunkturasini bilish hamda ishlab chiqarishning
rivojlanishini, doimiy ravishda o‘zgarib turuvchi bozor kon’yunkturasiga
moslashtirish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi.