Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 709
w www.oriens.uz November 2021 O‘rtacha rentabellik darajasining ma’lum bir tahlilini o‘tkazib, qaysi
mahsulotlarni va korxonaning aniq bo‘limlari kerakli rentabellik darajasini
yaratadigan va qaysi biri zararga olib kelishini aniqlash mumkin bo‘ladi. Bozor
iqtisodiyoti raqobatbardosh sharoitida bunday ma’lumotlar yeng muhim hisoblanadi,
chunki moliyaviy ko‘rsatkichlar bevosita ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va
konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Sotish rentabelligining o‘sishiga ishlab chiqarish
xarajatlarining pasayishi, shuningdek uni sotish hajmining oshishi ta’sir qiladi. Ishlab
chiqarilgan sotishni ko‘paytirish uchun nafaqat marketing faoliyatini amalga oshirish,
balki iste’molchilar talablariga javob beradigan va ular orasida barqaror talabga ega
mahsulotlarni ishlab chiqarish zarur. Biznes tuzilmalari korxonasida ishlab
chiqarilgan mahsulot tannarxini tahlil qiladigan va shu bilan birga uni pasaytirish
bo‘yicha keng ko‘lamli chora-tadbirlar dasturini amalga oshiradigan bo‘limi bo‘lishi
kerak. Ushbu ish kompleks yondashuvni talab qiladi, ya’ni tayyor mahsulot ishlab
chiqarish va sotish uchun sarflanadigan xarajatlarning shakllanishiga ta’sir qiluvchi
barcha mumkin bo‘lgan omillarni hisobga olish kerak.
Bundan tashqari, korxona
rentabelligini oshirish va xodimlarning ish vaqtidan foydalanishni optimallashtirishga
qaratilgan chora-tadbirlar ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bizning fikrimizcha, korxonalar korxona rentabelligini oshirishga yordam
beradigan chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqmoqdalar. Ushbu chora-tadbirlar
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, energiya tejaydigan yoki boshqa
texnologiyalardan foydalanish, shuningdek kompaniyani texnik modernizatsiyalashni
o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, rentabellikning ba’zi ko‘rsatkichlarini oshirish
uchun kompaniya tomonidan bozorga yetkazib beriladigan tayyor mahsulotlar yoki
xizmatlar narxini pasaytirishning turli usullarini qo‘llash mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki,
biznes tuzilmalari
korxonasi rentabelligini oshirishning
asosiy usullarini quyidagilarga bog‘lash mumkin: sotish hajmini oshirish, ishlab
chiqarilgan mahsulotlar (tovarlar, xizmatlar) narxini oshirish, bozorda sotiladigan
mahsulotlar tarkibini o‘zgartirish. Ushbu usullarni amalga oshirish uchun korxonada
sotishning innovasion texnologiyalari va ishlab chiqarishni boshqarish tuzilmasi
qo‘llanilishi kerak. Kompaniyada rentabellikni oshirish usullaridan biri bu moliyaviy
nazoratdir. Ushbu tizim korxona moliyaviy tizimining asosiy yo‘nalishlarida hal
qiluvchi harakatlarning konsentratsiyasini ta’minlaydi, bu esa haqiqiy natijalarning
me’yoriy ko‘rsatkichlardan chetga chiqishini aniqlashga va korxona faoliyati
samaradorligini oshirish maqsadida vakolatli boshqaruvdan foydalanishga imkon
beradi.