Ызбекистон республикаси

 
 
 
 
 
 
 

---

117 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ilova 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA O’QUVCHI-YOSHLARNI
KASB-HUNARGA YO’NALTIRISH TIZIMINI RIVOJLANTIRISH 
KONTSEPTSIYASI
2
 
O’zbekiston Respublikasida o’quvchi-yoshlarni kasb-hunarga yo’naltirish 
tizimini rivojlaitirish Kontseptsiyasi O’zbekistoi Respublikasida yuz berayotgan 
ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ning qabul qilinishi 
o’quvchi yoshlarni va aholini kasb-hunarga yo’naltirish tizimnin rivojlantirish va 
takomillashtirish vazifalarini qo’ymoqda. Kasb-hunarga yo’naltirish tizimnin 
takomillashtirish – ish o’rinlarini bo’shab qolish jarayonlari jadallashayotgan va 
ishchilarning malakalariga qo’yiladigai sifat talablari oshib borayotgan bozor 
iqtisodiyoti sharoitida yanada muhim ahamiyat kasb etadi. Aholininig ratsioial va 
samarali bandligini ta`minlashda kasb-hunarga yo’naltirishning asosiy o’rni shundan 
iboratki, yoshlar va aholi tomonidai kasbning ongli va ilmiy asoslangai holda tanlovi 
ularning kelgusi mehnat faoliyatida yuqori natijalarga erishishiga zamin yaratadi, 
iqtisodiyot sohalaridagi kasb-hunarlarga bo’lgai mavjud ehtiyojlarni hisobga olgai 
holda mehnat resurslarini oqilona taqsimlaydi hamda insonlarning ish qidirish, ta`lim 
va kasbiy faoliyat turini tanlashlaridagi zo’riqish holatlarining oldini olishga yordam 
beradi.
Kontseptsiyaga O’zbekiston Respublikasining "Ta`lim to’g`risida"gi Qonuni, 
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, "Xalqaro mehnat tashkilotninig Nizomlari, 
2
Ўзбекистон Республикасида ўқувчи-ёшларни касб-ҳунарга йўналтириш тизимини ривожлантириш 
концепцияси. «Мактаб ва ҳаёт» журналига илова. 13 (021) – нашр. –Тошкент, 2002. 

---

118 
Konventsiyalari va takliflari, bir qator boshqa me`yoriy hujjatlar, shuningdek, 
rivojlangan mamlakatlarning ushbu sohadagi ishlarining amaliy tajribalari asos qilib 
olindi.
1. Kasb-hunarga yo’naltirishning holati va muammolari.
Kasb-hunarga yo’naltirish ishlari O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi 
vazirligining o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik 
respublika tashxis markazi va viloyat, tuman, shahar Xalq ta`limi boshqarma va 
bo’limlarida faoliyat ko’rsatayottan hududiy tashxis Markazlari tomonidai 
bosqichma-bosqich va muntazam ravishda amalga oshirilmoqda.
Maktabgacha ta`lim muassasalarida bolalarga kasblar olamidagi dastlabki 
tushunchalar, boshlang`ich mehnat ko’nikmalari o’yiilar orqali beriladi.
Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9 sinflarda 
uzluksiz tarzda o’quvchilarga tizimlashtirilgai kasbiy axborotlar va kasbiy maslahatlar 
berish, shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida amalga oshiriladi. Bu 
jarayonin kasbga yo’naltiruvchi mutaxassislar, psixologlar, asosiy fan o’qituvchilari 
va 
sinf 
rahbarlari 
amalga 
oshiradilar. 
Kasb-hunarga 
yo’naltirish va 
psixologik-pedagogik hududiy tashxis Markazlari bu ishlarii muvofiqlashtiradi hamda 
metodik jihatdan rahbarlik qiladi. Har bir umumiy o’rta ta`lim maktablarida har yili 
tuziladigai va maktab direktori rahbarlik qiladigai kasb-hunarga yo’naltirish 
komissiyalari faoliyat ko’rsatadilar. Komissiya bitiruvchilar tanlagan akademik litsey 
va kasb-hunar kollejlarninig tayyorlov yo’nalishlariga yakuniy xulosalar asosida 
tavsiyanomalar beradi. Kasb- hunarga yo’naltirishning ayrim elementlari o’rta maxsus, 
kasb-hunar va oliy ta`lim muassasalarida, mehnat va aholining ijtimoiy muhofaza 
qilish vazirligninig bo’linmalarida, mudofaa vazirligi va oliy ta`limdai keyiigi ta`lim 
muassasalarida ham amalga oshiriladi. 
Mamlakatimizda bugungi kunda kasbga yuyaltirishning bir butun yaxlit tizimi 
to’liq shakllanmagan. Buning sababi quyidagi muammo va kamchiliklarning 
mavjudligidadir. Maktablarda oxirgi yillarda chuqurlashtirilgan mehnat ta`limi va 
kasb-hunarga yo’naltirishning o’quv ishlab chiqrish negizining keskin kamayish 
holatlari kuzatilmoqda, ishlab chiqarish korxonalari ta`lim muassasalarining 

---

119 
o’quv-moddiy negizini rivojlantirish va takomillashtirishda o’z yordamlarini deyarli 
to’xtatib qo’ydilar. Aksariyat umumiy urta ta`lim maktablarida zamonaviy talablar 
asosida jihozlangan kasb-hunarga yo’naltirish xonalari yo’q, psixologik- pedagogik 
tashxis, kasbiy maslahat ishlarini o’tkazishda tashkiliy ishlar, axborot va kadrlar 
ta`minoti etarli emas. O’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari tarmoqlarining 
shakllanib borishi bilan bir qatorda kasb- hunarga yo’naltirish ishlarining 
samaradorligini va o’quvchilarning kasbiy qiziqishlari va moyilliklarini aniqlashga 
bo’lgan talablar ham ortayottan bir paytda ixtisoslashtirilgan mehnat ta`limi darslarini 
tashkil etishda o’quvchilarning individual xususiyatlari hisobga olinmayapti va 
ularning kasbiy yo’nalganliklari psixologik jihatdan etarlicha asoslanmayotir. 
Kasb-hunarga yunaltirish hududiy markazlariga va umumiy o’rta ta`lim maktablariga 
asosiy ma`lumoti to’g`ri keladigan va amaliy ish tajribalari etarli bo’lgan kadrlarni 
tanlab olishda qiyinchiliklar mavjud. O’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimida 
o’quvchilarni moyillik va qiziqishlari bo’yicha qabuldan tanlov asosidagi qabulga 
o’tildi (asosan akademik litseylarda) yoki aksincha nufuzli bo’lmagan tayyorlov 
yo’nalishidagi kasb-hunar kollejlariga yoppasiga qabul qilish hollari uchramoqda. Oliy 
o’quv yurtlariga esa abiturientlar test – sinovlari asosida shaxsiy xususiyat va 
qobiliyatlari o’rganilmasdan qabul qilinadi. Xalq xo’jaligi majmuasi tarmoqlaridagi 
tarkibiy va kasbiy – malaka o’zgarishlari to’g`risidagi axborotlarning o’z vaqtida 
yig`ilmasligi hamda ularning to’liq emasligi kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining 
samarasini pasaytirmoqda. Mulkchilik shakli turlicha bo’lgan ko’pgina korxonalar, 
o’quv yurtlari va bandlik xizmatlari kasb–hunarga yo’naltirish ishlari bo’yicha 
hamkorlikka etarlicha e`tibor bermayotirlar. Balog`at yoshidagi ish bilan band va band 
bo’lmagan aholi qatlamlarini kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining asosiy yo’nalishlari 
mehnat 
va 
aholini 
ijtimoiy 
muhofaza 
qilish 
vazirligi 
tomonidan 
qo’llab-quvvatlanmog`i lozim bo’lgani holda hozirgi kunda aholining bu qatlamini 
kasb-hunarga yo’naltirish ishlari tashkiliy va moliyaviy jihatdan qo’llab 
quvvatlanmayapti. Mehnatga yaroqliligi cheklangan aholi qatlamlarini kasb-hunarga 
yo’naltirish ishlarini tashkil etish davlat ahamiyati darajasiga ko’tarilgan emas. Kasb- 
hunarga yo’naltirish borasidagi ishlarni amalga oshiruvchi kasb-hunarga yo’naltirish 

---

120 
Markazlari, umumiy o’rta ta`lim maktablari, yoshlar ijtimoiy harakati, o’rta maxsus, 
kasb-hunar ta`limi hamda oliy o’quv yurtlari, bandlik xizmatining tegishli davlat 
tuzilmalari, mulkchilik shaklidan qatiy nazar korxona va muassasalar o’rtasidagi 
hamkorlik bugungi kun talablariga javob bermaydi va bu faoliyat me`yoriy-huquqiy 
hujjatlar bilan tartibga solingan emas. YUqoridagilar kasb-hunarga yunaltirishniig bir 
butun tizimini shakllantirish va rivojlantipish lozimligini taqozo kiladi.