1.3. Marketing kontseptsiyalari va ularning evolyutsiyasi Marketing kontseptsiyalari tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining har xil bosqichlarida
uning yo’nalishini belgilaydigan qarashlar tizimidan iboratdir. Shu bilan birga marketing
kontseptsiyasi deganda korxonaning, tashkilotning yoki kishining iste'molchilarga mo’ljallangan,
integratsiyalangan maqsadli falsafasi tushuniladi.
Marketing evolyutsiyasining birinchi yirik bosqichini XX asrning boshidan 30-yillarning
o’rtasigacha deb hisoblash qabul qilingan. Bunda marketing tashkilotlar, korxonalar va shaxslar
o’rtasidagi tovar va xizmatlar harakatining nazariyasi yoki mahsulotni sotish bo’yicha
korxonaning funktsiyasi deb tushunilardi. Shu vaqtda ketma-ket ikkita kontseptsiya paydo
bo’ldi: ishlab chiqarishni takomillashtirish va tovarni takomillashtirish.
Ishlab chiqarishni takomillashtirish kontseptsiyasi o’z harakatini mahsulot ishlab
chiqarish samaradorligiga, mahsulot birligining tannarxini pasaytirish maqsadida ishlab chiqarish
texnologik jarayonlarning optimallashuviga qaratadi. Boshqa so’z bilan aytganda, keng tarqalgan
va narx jihatidan qulay bo’lgan tovarlarga nisbatan marhamatli bo’ladilar. Shunga ko’ra bu
kontseptsiya e'tiborining asosiy ob'ekti qilib ishlab chiqarishni takomillashtirish va taqsimot
tizimining samaradorligani tanladi. Maqsadga erishishning etakchi vositalari sifatida ishlab
chiqarish miqyoslarini kengaytirish va mahsulot tannarxini kamaytirish tavsiya etilardi.
Tovarni takomillashtirish kontseptsiyasi mahsulotning iste'molchilik xususiyatlarini
oshirishga alohida ahamiyat beradi. Bunda asosiy tezis sifatida iste'molchilar eng yuqori sifatli,
eng yaxshi ekspluatatsion xususiyatlarga ega bo’lgan tovarga nisbatan xayrixoh bo’ladilar, degan
tushunchani ilgari suradilar. Asosiy diqqat e'tibor tovarga qaratiladi, shuning uchun ham
marketing harakatlari tovar sifatiga, aniqrog’i uning modernizatsiyasiga qaratildi.
30-yillarning o’rtalaridan 80-yillarning o’rtalarigacha marketing rivojlanishining ikkinchi
bosqichi davri bo’ldi. Bu davrda e'tibor sotishga, so’ngra esa iste'molchiga qaratiladi (tijorat
harakatlarini jadallashtirish kontseptsiyasi, marketingning umumiy kontseptsiyasi, marketing-
miks).
