Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish shartlari

MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Jismoniy tarbiya mashg’ulotlari orqali olinadigan foyda juda ko’p, bu yoshlarda 
sog’lom turmush tarzi muhimligini biladigan mas’uliyatli kattalar bo’lib yetishishiga 
yordam beradi. Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat jarayonini boshqaradigan, 
inson vujudiga, jismoniy o`sishga ta`sir qiladigan tabiat qonunlari jismoniy tarbiya 
nazariyasi va uslubiyotida printsip-tamoyil nomini olgan.
Organizm rivojlanishining umumiy tamoyillarini bilish va ularni amaliyotda 
qo`llash, o`quvchilar jismoniy tarbiyasi jarayonini yanada samarali darajaga olib 
keladi.
Jismoniy tarbiya va pedagogikaga oid adabiyotlarda tamoyillar har xil 
ta`riflangan, lekin manbalarning tahlili shuni ko`rsatadiki, har xil nomlar bilan 
ta`riflangan bir printsip quyidagi mazmunlarni bildiradi:
-jismoniy tarbiya darslari jarayonida o`quvchilarning har tomonlama 
rivojlanishlari uchun jismoniy mashqlarni ongli, tushungan holda tashkil etish;

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 10 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
16 
w
www.oriens.uz
November 
2021
 
-o`rgatayotgan mashqlarni yaxshi o`zlashtirilishi uchun ko`rgazmalilikning turli 
xil shakllaridan foydalanish;
-har bir o`quvchiga taklif qilinadigan muayyan maqsadga yo`naltirilgan va 
psixologik og`irliklarning soddaligini, tushunarliligini ta`minlash;
Shug`ullanuvchi o`quvchilar avvalgi mashg`ulotlarda o`zlashtirib olganlarini 
mustahkamlashlarida talabni kuchaytirish va keyingi mashg`ulotlar uchun zamin 
yaratishni ta`minlash. Pedagogika fanida bu printsiplarni o`rgatishda taalluqligini 
hisobga olib, didaktik tamoyillar deb ataymiz.
Jismoniy tarbiya, jismoniy mashqlarga o`rgatish va shug`ullanuvchilarni 
bilimlar bilan qurollantirish, jismoniy sifatlarni tarbiyalashni o`z ichiga qamrab 
olganligi uchun tamoyillarni didaktik emas, metodik - uslubiy deb atash 
qonuniyroqdir.
Ko`nikma va malakalarni shakllantirishda qo`llaniladigan asosiy uslubiy 
tamoyillar o`quvchilarning yoshlari qanday bo`lishidan qat`iy nazar, barcha uchun bir 
xil va zarurdir. Har bir tamoyilning mohiyatini va o`quvchilar jismoniy tarbiyasi 
jarayonida uni amalga oshirish yo`llarini alohida ko`rib chiqish maqsadga 
muvofiqdir. Onglilik va faollik tamoyili.
“Didaktik adabiyotlarda onglilik deganda, o`rganilayotgan temaga oid 
qonuniyat, ta`rif va faktlarni asosli egallash, xulosa va umumlashlarni chuqur, 
atroflicha fahmlash, tema yuzasidan bilimlarni izchil va to`g`ri bayon qila olish, 
bilimlarning ishonch va e`tiqodga aylanishi, o`rgatilgan bilimlardan turmushda 
mustaqil foydalana bilish kabilar tushuniladi. Onglilik bilimlarni ongli o`zlashtirishga 
yo`nalgan printsipdir.
Bilim malakalarni ongli o`zlashtirish quyidagicha xususiyatlarga ega: ta`limning 
maqsadi, hayot uchun zarurligini anglash; faktik materiallarni ongli egallash va ularni 
o`zaro farqlay bilish; bilimlarni o`rganish, mustahkamlash, takrorlash jarayonlarini 
sezish; tema yuzasidan o`zi erishgan natijalarni baholay bilish.
Faollik esa, o`z navbatida bolalarda mustahkamlikni tarbiyalash uchun asos 
bo`ladi. Bu printsiplar bir-birini to`ldiradigan hodisalar bo`lib, ularning mohiyatini 
tashqaridan ichkariga va ichkaridan tashqariga yo`nalgan jarayonlar sifatida tasavvur 
qilingandagina anglash mumkin. Faollik tashqaridan ichkariga yo`nalgan jarayon 
sifatida tasavvur etilsa, unda bolalarda mustahkamlikni shaxsiy sifat shaklida 
tarbiyalashni anglaymiz.
Agar faollik ichkaridan tashqariga yo`nalgan jarayon sifatida qaralsa, unda 
insonning ichki intilishlari, emotsiyalari, qiziqishlari mustaqillikni shakllantirish 
vositasi ekanligini tan olishga to`g`ri keladi”.

---