Pedagogika fakul’teti 5111700 – btsti ta’lim yo’nalishi Boshlang’ich va maktabgacha ta’lim metodikasi kafedrasi ahmedova hilola

a = b, a > b, a < b
kabi xulosalarni keltirib 
chiqaradi. Endi sonli ifodadlarnig tengligi va tengsizligiga qadam 
qo'yiladi. 
Misol. 6 + 4 > 6 + 3, (120 : 3 + 4) < 12 – 6 . 
3-§. Boshlang`ich sinf matematika kursida “tenglik” va “tehgsizlik” 
tushunchalarini shakllantirishga yo`naltirilgan mashqlar tizimi 
1. Tengliklar to’g’rimi yoki noto’g’rimi, tekshirib ko’r : 

---

43 
2 m 5 sm = 25 sm, 1 t 800 kg = 4800 kg, 100 min = 1 soat. 
2. Teng miqdorni tanlab qo’y : 
7 km 500 m = …… m , 3080 kg = …t … kg .
3. Son qiymatlarni shunday tanlab qo’yki, yozuv to’g’ri bo’lsin : 
□ soat < □ min, □ sm = □ dm, □ kg □ g > □ kg .
4. Miqdorlarning ismlarini yozuv to’g’ri bo’ladigan qilib qo’y : 35 km
= 35000 … , 16 min > 16 … , 17 t 500 st < 17500 … 
5. Taqqoslang: 
2 + 5 * 10 - 2 , 1 + 7 * 9 – 2 , 10 – 4 * 9 – 3 , 10 – 3 * 3 + 5 . 
56 + 30 * 59 – 30 , 42 – 7 * 42 + 8 , 5 + 9 * 8 + 7 ,
40 – 6 * 30 + 4 , 80 – 47 * 80 – 29 . 
6. Ifoda bilan sonni taqqoslang : 
800 – 423 * 800. 
7. 6 < 7 tengsizlikning chap tomonini, o’ng tomonini aytib ber.
8. 6 < 7 yozvni o’ngdan chapga, chapdan o’ngga o’qi. 
1 dm 3 sm * 15 sm 2 dm * 1 dm 7 sm 
13 sm < 15 sm 20 sm > 17 sm
9. Noto’g’ri yozuvlarni o’chir. Ular nima uchun noto’g’ri ? 9
> 7, 4 > 3, 8 < 9, 7 < 5, 5 > 3, 0 > 4.
10. Taqqoslang: 65 + 2 * 65 + 3 , 65 + 20 * 65 + 30,
64 + 4 * 49 + 7 , ( 60 + 4 ) + 4 * 49 + ( 1 + 6 ). 
11. 19 – 10 va 18 – 8 ifodalarni taqqoslang.
12. Ifodalarni taqqoslang : 45 + 3 va 45 + 5 .
13. Yozilmay qolgan son va amal ishorasini qo’ying : 
( 40 + 8 ) + 20 = ( 40 + 20 ) * □ . 
14. Ifodalarni taqqoslang : ( 60 + 30 ) – 40 * 60 – 40 . 
15. 7 > 5 da to’g’ri yozuv hosil bo’lishi uchun 7 ning o’rniga qanday
sonlatni yozish mumkin ? 
16. Katakcha ichiga to’g’ri tengsizlik hosil bo’ladigan qilib sonni
tanlang : 

---

44 
68 – 4 > 68 - □ 
17. T o’g’ri yozuv hosil bo’lishi uchun □ < 7 darchaga qanday
sonlatni yozish mumkin ? 
18. To’rtta 2 raqami va arifmetik amallar belgilari yordamida shunday
sonli ifodalar tuzingki, bu ifodalarning son qiymatlari mos ravishda 0, 1, 2, 3, 
4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ga teng bo’lsin. 
19. Qanday ikkita natural sonlar yig’indisi natijada quyidagi 2, 3, 4, 5, 
6, 7, ...,20 sonlarni hosil qilish mumkin. Bu qiymatlarning har birini hosil
qilish uchun nechta natural sonlar jufti mavjud bo’ladi ? 
20. Qulay usul bilan hisoblang : 
a) 123 + 349 + 877 + 651 + 1200 ; 
b) 6427 – 197 ; 
c ) 2789 – 499 . 
21. To’g’ri tengliklar hosil bo’lshi uchun yulduzchalar o’rniga “ 
+ “ yoki “ – “ ishorasini qo’ying : 
76 * 20 * 42 = 54 
38 * 25 * 12 = 75. 
22. Bo’sh o’rinlarni shunday to’ldiringki, to’g’ri tenglik yoki tengsizlik
hosil bo’lsin : 
9 · 6 = 6 · □ 8 · 2 > 8 · □ 56 – 24 > 56 - □ 
7 · 4 = 4 · □ 9 · 1 < 9 · □ 78 + 19 < 78 + □ 
23. > , < yoki = belgini shunday qo’yingki, to’g’ri tenglik yoki
tengsizlik hosil bo’lsin : 
15 + ( 27 + 45 ) * ( 27 + 45 ) + 15 2 · 3 * 3 · 2 
64 + 4 * 49 + 7 , ( 60 + 4 ) = 4 * 49 + ( 1 + 6 ), 49 + 4 * 69 – 8,
36 + 12 * 64 – 61 , 48 – 3 * 42 + 3 , 
67 – ( 23 + 44 ) * 67 – 0, 
2 ·1 * 2 : 1. 
24. Ifodalarni hisoblashlarni bajarmay tyrib taqqoslang : 
7 · 6 * 6 · 7 ( 6 + 3 ) · 8 * 6 · 8 + 3 
9 + 8 * 8 + 9 ( 12 + 36 ) : 6 * 12 : 6 + 36 : 6. 

---

45 
25. Ikkita sonning yig’indisi qo’shiluvchilarning biriga teng bo’lishi
mumkinmi ? 
26. Uchta sonning yig’insisi ularning ikkitasining yig’indisiga teng
bo’lishi mumkinmi ? 
27. Eng katta uch xohali sonni yozing va uni eng kichik natural son
bilan qo’shing. Hosil bo’lgan natija 10 sonidan necha marta ortiq bo’ladi ? 
28. Eng katta to’rt xohali sonni yozing va unga eng kichik natural
sonni qo’shing va hosil bo’lgan natijaga eng kichik uch xohali sonni
qo’shing. Hosil bo’lgan natija 100 sonidan necha marta ortiq bo’ladi ? 
11000 sonidan qanchaga kam bo’ladi ? 
29. Agar qo’shiluvchilardan biri 2 taga orttirilsa, yig’indi qanday
o’zgaradi ? U 2 marta orttirilsachi ? Javobni asoslang. 
30. Agar har bir qo’shiluvchi 2 taga orttirilsa, yigindi qanday
o’zgaradi ? Ularning har biri 2 marta orttirilsachi ? Javobni asoslang. 
31. Ikkita sonning yig’insisi birinchi qo’shiluvchidan 5 taga ortiq.
Ikkinchi qo’shiluvchi nechaga teng bo’ladi ? 
32. Ayirma kamayuvchiga teng bo’lishi mumkinmi ? Ayriluvcigachi ? 
33. Agar kamayuvchi bilan ayriluvchini bir xil songa orttirilsa
ayirma qanday o’zgaradi ? Misollar keltiring. Javobni asoslang. 
34. Qanday natural sonlarni ayirishdan 6 soni hosil bo’lishligini
ko’rsating. Qanday natural sonlarni ayirishdan 0 soni hosil bo’ladi ?
35. Taqqoslang : 
2 dm va 8 cm ni, 60 t va 5 t ni, 1 so’m va 80 tiyinni .
36. Ikkita sonning ko’paytmasi o’zgarmasligi uchun, ko’paytuvchilarni
qanday o’zgartirish kerak bo’ladi ? 
37. Ikkita sonning ko’paytmasi ularning bittasiga teng bo’lishi
mumkinmi ? Ularning har birigachi ? Javobni asoslang. 
38. Quyidagi tengliklar chin bo’ladigan o’zgaruvchining qiymatlarini
toping :
a)