Pedagogika kafedrasi

Markaziy nerv sistemasi
Markaziy nerv sistemasi bosh miya bila n orqa miyadan tarkib topgan.
O rqa miya (6-rasm) umurtqa pog’onasining kanalida joy­lashgan bo’lib, nerv to’qimasidan tuzilgan va shaklan go’yo yo’g’on chilvirga o’xshaydi. Orqa miya uzunasiga ketgan ikkita
bilan ikki qismga: o’ng va chap qismlarga bo’linadi.
O rqa miyaning atrof-chekkasida oq, modda (nerv tolalarining to’plami), o’rtasida esa kul rang modda (nerv hujayralarining to’plami) joylashganligini orqa miyaning ko’ndalang kesigidan ko’rish mumkin (7-rasm). Kulrang modda kesigi shaklan kapalakka o’xshaydi. Orqa miya oldingi qismlari oldingi ildizchalar, orqadagi qismlari orqadagi ildizchalar deb ataladi.
Orqa miyada nerv tutam bo’lib joylashgan, qo’zg’alish periferiyadagi nerv uchlaridan,– skelet muskullari, teri, shilliq pardalardagi nerv uchlaridan shu nerv tolalarining tutamlari orqali nerv impulslari
Rasm 5 Zanjir shaklida tuzilgan nerv sistemasi.
shaklida bosh miyaga yetib boradi va bosh miyadan periferiyaga keladi. Nerv tolalarining ana shu tutamlari o’tkazuvchi yo’llar deb ataladi.
Orqa miya ongli psixik jarayonlarning bevosita – markazi bo’lmay, balki ongsiz reflektor harakatlarni idora etadigan markazdir. U tana va qo’l-oyoq muskullarini, ko’z muskullarini idora qiladi, shuningdek, organizmda bo’ladigan bir qancha fiziologik prosesslarni ya’ni tomir harakatlari, ter chiqarish va boshqa shu kabi fiziologik jarayonlarni ham idora etadigan markazdir. Ana shu markazlardan bir qismi vegetativ
nerv sistemasiga taalluqlidir.
Bosh miya (8-rasm) kalla qutisida joylashgan bo’lib, go’yo orqa miya tepasidagi ustki qavat hisoblanadi.
B osh miya quyidagi qismlarga ajratiladi: 1) ketingi miya, 2) o’rta miya, 3) oraliq miya va 4) oldingi miya.
Rasm 8 Odam bosh miyasining
ko’ngdalan qismi.
O’rta miya. Muskul tonusining normal taqsimlanishini va gavdaning tovush hamda yorug’lik singari qo’zg’ovchilarga, shuningdek, og’irlik kuchiga nisbatan to’g’ri turishini idora orqa miyaning ko’ndalang kesigi,
etaligan to’rt
Odam bosh miyasining ko’ndalang kesigi, bosh miya po’sti; II – Oraliq miya; Sh – o’rta miya; 1– Varoliy ko’prigi Uzunchoq miya; VI – miyacha.
Oraliq miya muhim funksiyalarni o’taydigan bir qancha nerv uchastkalaridan iborat, gavdaning umumiy sezuvchanligini ham o’rta miya idora etadi. Pastroqdagi vegetativ markazlarning ishlarini birlashtiradigan va muvofiqlashtiradigan oliy vegetativ markazlar ham o’rta miyada deb taxmin qilinadi.
Uzunchoq miya, Varoliy ko’prigi, o’rta miya va oraliq miya hammasi birgalikda miya dastasi yoki miya stvoli deb ataladi.
Oldingi miya va uning po’sti bosh miyaning oliy qismlaridir. Hayvon biologik taraqqiyot bosqichining qancha yuqorisida tursa, oldingi miyasi bosh miyaning boshqa qismlariga nisbatan o’shancha ko’proq joy egallaydi. Biologik taraqqiyotning turli bosqichlarida uchrovchi hayvonlar bilan odam, oldingi miyasining kattaligi 9-rasmda taqqoslab ko’rsatilgan. Rasm 9 Bosh (akula kaltakesak quyon va odam miyasi)
E gatlardan eng yaqqol ko’rinib turadiganlari Silviy egati bilan ro­land egatidir. Silviyning ko’ndalang egati chakka bularini ajratib turadi. Roland egati esa tepa bo’lakning o’rtasidan peshona va chakka bo’laklarga qarab boradi.Bosh miya po’sti miyaning kulrang moddasidan iborat. Miyaning turli qismlarida po’stning
Bosh miyaning po’sti ostidagi qismlari po’st ostidagi deb ataladi.