Pedagogika nazariyasi, Pedagogika tarixi) (Pedagogika oliy ta’lim muassasalarining barcha bakalavriat ta’lim yo’nalishlari uchun) Toshkent 2019

24.4. Abdurahmon Jomiyning pedagogik qarashlari
Abdurahmon Jomiy XV asrda yashagan mutafakkirlar kabi inson va uning yuksak axloqiy xislatlari, go’zal fazilatlarini tarannum etish orqali kishilarning baxt-saodatini ta’minlash yo’llari xususidagi g’oyalarni ifoda etadi. Allomaning to’liq ismi Nuriddin Abdurahmon ibni Ahmad bo’lib, u 1414 yilning 7 noyabrida Jom shahrida tavallud topgan. Abdurahmon Jomiylarning oilasi keyinchalik Hirot shahriga ko’chib o’tadi. Bu davrda Xurosonda Shohruh Mirzo hukmronlik qilar, Hirot shahri esa eng yirik madaniy markazlardan biri sanalardi.
Alloma va she’riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy o’rtasida mustahkam do’stona aloqa mavjud bo’lib, ushbu aloqa ham badiiy ijod, ham maishiy turmush, ham ijtimoiy munosabatlar sohasida yaqqol ko’zga tashlanar edi. 1469 yilda Hirot shahrida asos solingan mazkur do’stlik alloma hayotining so’nggi daqiqalarigacha davom etdi.
Alloma uchta lirik devoni, ta’lim-tarbiya masalalariga oid «Bahoriston», shuningdek, ettita dostonni o’z ichiga olgan «Haft avrang» («Etti taxt») nomli asarlari bilan jahon madaniyati taraqqiyotida munosib o’ringa ega bo’ldi.
Abdurahmon Jomiyning ta’limiy-axloqiy qarashlari «Bahoriston» asari hamda «Haft avrang» («Etti taxt») asarining tarkibidan o’rin olgan «Tuhfatul ahror» va «Silsilatuz zahab» («Oltin tizmalar») dostonlarida aks etadi. Allomaning “Bahoriston” asari Muslihiddin Sa’diy tomonidan yaratilgan «Guliston» asari yaratilgan uslubda yozilgan bo’lib, unda Abdurahmon Jomiy haqiqiy kamolotga erishgan inson va uning ma’naviy-axloqiy qiyofasi borasida to’xtalib o’tadi.
Abdurahmon Jomiy ham boshqa allomalar kabi inson kamolotining birinchi mezoni uning bilimlilik darajasi deya ta’kidlaydi.
«Haft avrang» asarining birinchi dostoni bo’lgan «Tuhfatul-ahror»da ham Abdurahmon Jomiy ilmning inson hayotidagi ahamiyati ko’rsatib berar ekan, ilm har qanday muammolarni echishda insonga yordam berishini ko’rsatib o’tadi.
Alloma o’zining mashhur «Silsilatuz zahab» («Oltin tizmalar») dostonining «Sevimli aziz farzandga nasihat»” nomli bobida, har bir yoshning bilim olishi zaruriyat ekanligini ta’kidlaydi. Zero, inson umri juda qisqa bo’lib, u umrni behuda o’tkazmasligi, shuningdek, muayyan darajada bilimlarni egallagandan so’ng unga amal qilish lozim, amaliyotda qo’llanilmaydigan ilm ham behudadir degan fikrlarni ilgari suradi
Abdurahmon Jomiy bilimlarni yoshlikdan egallash maqsadga muvofiq ekanligini ta’kidlaydi. Ayni o’rinda johillikni qoralab, dono bilan nodon kishilarni bir-birlariga qarama-qarshi qo’yadi. Abdurahmon Jomiy donolikni olqishlar ekan, avvalo, mamlakatni boshqaruvchi hukmdorlar ilmli bo’lishi zarurligini, agar rahbar nodon, johil bo’lsa, el boshiga juda ko’p nadomat, kulfat va zulm yog’ilishi mumkinligiga alohida urg’u berib o’tadi.
“Bahoriston” asarida esa ilmni behuda egallamaslik, har bir Shaxs jamiyat va o’zi uchun foydasi tegadigan ilmlarni egallashi zarurligini ta’kidlaydi.
Darhaqiqat, Abdurahmon Jomiy mazkur o’rinda ilmning inson uchun ahamiyati darajasini to’g’ri talqin etadi. Alloma ilm va hunarni e’zozlagan rahbarning o’z xalqi hurmat-e’tiboriga sazovor bo’lishi hamda rahbar qachonki, elning ehtiromiga muyassar bo’lar ekan, ana Shundagina mamlakat gullab yashnashi mumkinligini ta’kidlaydi.
Abdurahmon Jomiy asarda bilimning inson hayotidagi ahamiyati hamda ijtimoiy jamiyat taraqqiyotini belgilashdagi o’rni va rolini ochib berish bilan birga har bir kishi tomonidan ma’lum hunar sirlarini o’zlashtirish foydadan holi bo’lmasligini uqtiradi. Ayni o’rinda insonning qadr-qimmati uning molu mulki bilan emas, aksincha, u tomonidan egallangan hunarning kishilar maishiy hayo