Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

Jirenshe sheshen qaraqalpaq xalqınıń Altın Orda, Noǵaylı dáwirindegi ataqlı kórkem sóz sheberiniń biri boladı. Ol kóp ǵana danalıq sózlerdi, tolǵawlardı dóretedi, gápke usta, sheshen degen ataqqa miyasar boladı. Onı XV-ásirdiń basında tuwılıp axırında óldi degen maǵlıwmatlar bar.

Jiyrensheniń ákesi balıqshı boladı. Biraq, áqıl-oyı keń, sózge sheshen, hár sózine patshadan 1000 tillaǵa shekem alatuǵın boladı. Jiyrenshe Jánibek xannıń wáziri boladı. Ol jas waqtınan-aq aqıllılıǵı menen xannıń kózine túsedi. Jas waqtında túyesin izlep júrgeninde ushırasıp qalǵan xanǵa «Bir qoy jeymen deseńler qálegen úyińizge bara berińler, eger eki qoy jeymen deseńler biziń úyge túsesizler» dep aqıllılıǵın dálilleydi.

Jiyrenshe dáslep Qarashash ayım menen ushırasadı. Onnan jol sorawdı. Qızdıń juwabı: «Anaw jerde bir ótkel bar, alısta bolsa jaqın, mına jerde bir ótkel bar, jaqında bolsa alıs» dep siltew beredi. Ol qızdıń aqıllılıǵın tán alıp oǵan úylenedi. (Jawın, tezek, shash, saqal). Qarashash ayım sulıw hám aqıllı nashar boladı (Xalıq aynısa kim dúzeydi, xan aynısa kim dúzeydi).

Jiyrenshe sheshen xannıń alıp baratırǵan siyasatına astarlı mánide óziniń unamsız bolsada pikirlerin bildirip otırǵan. Ms: Jánibek xan Jiyrensheni ketip baratırǵan qańbaqtıń qayaqqa baratırǵanın bilip kel degenine, onıń qullıq aytıp ketiwi. Qańbaqtı uslap alıp, azmaz turıp, xanǵa kelip:

«Meniń usharımdı jel bilsin,

Qonarımdı say bilsin,

Seni jibergen xanıń aqılsız,

Meni uslaǵan sende aqılsız,

Dedide qańǵıp ketti» dep xanǵa qıyalına ne kelse sonı buyıra bermew kerekligin uqtıradı.

Usınday taqılette onıń bayıwlılardıń sózlerin esitip qaytıwı da hám xanǵa olardıń quda túsip atırǵanlıǵın, góne tamlar menen sawdalasıp atırǵanın aytıp, eldi basqarıwdaǵı xannıń zulımlıq islep atırǵanın astarlı mánide túsindiredi.

Qarashash ayım qaytıs bolǵannan keyin Qarakóz ayımǵa úylenedi. Úyleniwge xannıń bergen «Ótirik penen rastıń arasın anıqlap keliń» degen tapsırması sebebshi boladı. Sonı anıqlaw ushın bir qalaǵa kelgeninde bir atlıǵa hámme sálem bersede bul sálem bermey ótedi. Nege sálem bermegenin soraǵanında «birewimiz atlı, birewimiz piyada, sálemimiz kelise me» dep juwap beredi.

Atlı adam «qáne atıma minges» degeninde «er toqımlı attıń aldına er adam, artına hayal miniwi kerek» degen dástúr bar, men seniń atıńa qalay mingesemen hám attıń iyesi aldında otırıwı kerek. Men jayaw-aq júreyin, qalańdı kórset» degen sózleri menen erkekshe kiyinip, jigitlerdi sınnan ótkerip otırǵan Qarakóz ayımǵa unap qalıp, ákesine «Ózimnen aqıl-bilimi asqan bir adam ushırastı, meni soǵan bersin» degen xabar jiberedi.

Qarakóz xannıń bergen jumbaǵınıń sheshiminde aytadı.

Qarakóz ayımda qaytıs bolǵannan keyingi áyeli onsha aqıllı, jaqsı bolıp shıqpaydı. Usıǵan baylanıslı Jánibek xan Jiyrensheniń ahwalınan xabar alayın dep kóriwge kelgeninde tezek terip júrgeniniń ústinen shıǵadı. Sonda Jiyrenshe;

«Qatın shaypaw, ul tentek,

Ekewledi háy xanım,

Ǵarrılıq jeńdi, mal taydı,

Tórtewledi háy xanım» dep áyeliniń bala tárbiyası menen qızıqsınbaǵanlıǵına óz kúyinishin bildiredi.

Jiyrenshede óziniń ushırma gápleri menen ádep-ikramlılıq sıpatlardı maqtanısh etedi, ádepsizlik qılwalardı qaralaydı, Adam tárbiyasında jas dáwirlerine itibar beriw kerekligin eskertedi.