Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

7.3. Sıdıq Rajabov, Júmek Orınbaev, Naǵmet Orınbaev hám basqada kórnekli pedagoglardıń dóretiwshiligi, pedagogika ilimine qosqan úlesleri
Sıdıq Rajabov (1910—1993) Respublikamızda xalq bilimlendiriwiniń, pedagogika iliminiń rawajlanıwına ayrıqsha úles qosqan, dáslepki pedagogika ilimleriniń doktorı, professorı hám akademigi.

S.Rajabov 1910-jılı 1-aprelde Qazaqstannıń Awlie-ata (házirgi Jambıl) qalasında tuwılǵan. 1927-jılı Ferǵana peduchilishesine oqıwǵa kiredi. 1930-jılı onı tamamladı hám Ferǵana pedinstitutına oqıwǵa kirdi. 1933-jılı pedinstituttıda pitkerip pedagogika kafedrasında assistent wazıypasına jumısqa alınadı.

S.Rajabov Ózbekstan pedagogikalıq ilim-izertlew institutı janındaǵı aspiranturada 1934—37 jılları oqıydı. «XIX ásir hám XX ásir baslarında Buxarada mektep hám bilimlendiriwdiń rawajlanıw ocherki» shıǵarmasın jazıp pitkeredi. 1941-jılda usı temada kandidatlıq dissertaciyasın respublikada birinshi bolıp jaqlap shıǵadı.

S.Rajabov 1942-jılı «Qızıl Ózbekstan» gazetası redaktorınıń orınbasarı etip, 1947-jılı Nizomiy atındaǵı Tashkent mámleketlik pedagogikalıq istitutınıń pedagogika kafedrası baslıǵı etip tayınlanadı. Bul dáwirde onıń «Pedagogikanı oqıtıwdı házirgi zaman ilimi dárejesine kótereyik», «Oqıtıwshılar kásibi haqqında», «Ózbekstanda 25 jıl ishindegi mekteplerdiń rawajlanıwı haqqında», «Pedagogika joqarı oqıw orınları studentleriniń ilimiy-izertlew jumısları haqqında» sıyaqlı jámi 26 ilimiy, ilimiy-massalıq jumısları baspadan shıqtı.

1958-jılı mektepler tariyxına baylanıslı bolǵan «Ózbekstanda sovet mektebi tariyxı» (1917-1947) temasındaǵı doktorlıq dissertaciyasın Ózbekstanda birinshi bolıp jaqlap shıqtı. 1959-jılı burınǵı RSFSR Pedagogika Ilimleri Akademiyasınıń xabarshı-aǵzası, sońınan akademigi etip saylandı. 1960 jılı oǵan professor ilimiy ataǵı berildi.

1961-jılı Ózbekstan Pedagogika ilimleri ilim-izertlew institutına direktor etip tayınlandı. Basqa bir qatar alımlar menen birgelikte 1962, 1966 jılları baspadan shıqqan “Pedagogika” sabaqlıqlarınıń avtorı boldı.

S. Rajabov tek ǵana basshılıq isler menen bánt bolmastan 1958-1966 jıllar arasında 50 den aslam ilimiy hám oqıw-metodikalıq dóretpeler jazdı.. Olardan «L.N.Tolstoydıń pedagogikalıq xızmeti haqqında», «Pedagogika iliminiń jańa wazıypaları», «Pedagogika teoriyası hám tariyxına baylanıslı ilimiy-massalıq maqalalar toplamı», «Sabaqta oqıwshılardıń aktivligin asırıw jolları» hám t.b. kóplegen ilimiy basılımlardıń avtorı boldı.

Onıń ilimiy basshılıǵında 1962-jılı 2, 1964-jılı 2, 1965-jılı 3, 1966-jılı 5 adam kandidatlıq hám doktorlıq dissertaciyaların tabıslı jaqlap shıqtı. Olardıń ishinde Qaraqalpaqstandaǵı dáslepki pedagogika ilimleriniń doktorı J.Orınbaev (1967) ta bar edi. 1964 jılı S.Rajabovqa “Ózbekstan Respublikasında xizmet kórsetken ilim ǵayratkeri” húrmetli ataǵı berildi.

S.Rajabov 1966—1990 jıllarda Nizomiy atındaǵı TDPI diń “Ulıwma pedagogika” kafedrasın basqardı.

Alımnıń 300 ge jaqın ilimiy miynetleri bar. Ol K.Hoshimov penen birge “Ózbekstanda pedagogikalıq pikirler antologiyası”n dúzdi. Ol pedagogika ilimi boyınsha ilimiy dárejeler beriwshi bir neshshe ilimiy qánigelestirilgen keńeslerdiń aǵzası, baslıǵı boldı.

XX ásirdiń 20-jıllarında jadidshilik háreketi tásirinde jergilikli zıyalı qáwimniń baslaması hám talap etiwi nátiyjesinde Qaraqalpaqstanda madeniy qurılıs isleri ádewir kólemde júrgizile basladı. Ásirese xalıqtı bilimlendiriw isine, mektep tarawına ayrıqsha dıqqat awdarıldı. Mektepti rawajlandırıw salası kóplegen muǵallim kadrlarǵa bolńan zárúrlikti keltirip shıǵardı. Muǵallim kadrlardı jetilistiriw mámleketlik istiń bir shaqabı bolıp, aldına úlken wazıypalar qoyıldı. Usı maqsette elimizde iri-iri isler júzege asırıla basladı. 1918-jılı Ámiwdarya bóliminiń oblastlıq xalıq tálimi shaqabı dúzildi. VKP(b) OK 1919-jılı 20-dekabr`de 8-50 jas aralıǵında barlıq sawatı joq, bilimsiz adamlardıń xat-sawatın ashıwdı wazıypa etip qoydı 1923-jılı shólkemlestirilgen «Sawatsızlıqtı saplastırıw jámiyeti» (ODN) oblastta ǵana emes al rayon hám awıllarda óz bólimlerine iye boldı.

Sawatsızlar menen shala sawatlılardıń hám jadid mektebin pitkergen ziyalılardıń esabı alındı. Pedagogika ilimiinń ilim sıpatında qáliplesiwinde Qaraqalpaq jasların ǵalaba túrde oraylıq qalalarǵa bilim alıw ushın jiberiw isleri en jaydı. Arab alfavitinen latın alfavitine ótiw iske asırılıldı. Mekteplerde oqıw ana tilinde júrgizildi. Qaraqalpaq baspaxanası uyımlastırılıp, sabaqlıqlar hám oqıw qollanbaların shıǵarıw iske tústi. Muǵallim tayarlaytuǵın qısqa kurslar shólkemlestirildi. Birinshi orta arnawlı oqıw ornı pedagogikalıq texnikum (1934) ashıldı.

Pedagogikalıq kabinetler hám úlgi, súyenish mektepleri tek qalalıq mekteplerde ǵana emes, al awıllıq mekteplerdegi oqıtıwdı jaqsılawǵa, metodikalıq jumıslardıń mazmunlasıwına unamlı tásirin tiygizip otırdı. Bul dáwirde úlgi, súyenish mekteplerine alısta jaylasqan awıllıq mekteplerdi qáwendirlikke beriw, bul mekteplerdiń olardaǵı oqıw tárbiya-islerine metodikalıq járdem kórsetip barıw tájriybeleri en jaydırıldı. Usınday ilajlar arqalı da mekteplerde oqıtıw usıllarınıń ilimiy-pedagogikalıq tiykarları shólkemlestirile basladı.

Qaraqalpaqstanda xalıqtıń bala tárbiyalaw dástúrleri, xalıq pedagogikası shayır-oyshılardıń jaslar tárbiyası jónindegi, oy-pikirleri kóz-qarasları sıpatında dawam etip kelgen tálim-tárbiya máseleleri XX ásirdiń 30-jıllarına kelip arnawlı ilim sıpatında qáliplesip shıqtı hám óz rawajlanıwın taba basladı.