Pedagogikasi

«N im a
ek sa n g , sh u n i o ‘rasan » 
rivoyatida so ‘zning sehri va kuchi haqida, 
insonning yuqori m artabalarga erishishi, boyishi bir o g ‘izgina xushm uo- 
malalik bilan aytilgan so ‘zga bogMiq ekanligi haqida hikoya qilinadi. 
Zero, muomala odobi, so ‘z sehri kishining qanday odob-axloqqa ega 
ekanligini k o ‘rsatuvchi k o ‘zgudir: Bir dehqon yoMda ketayotgan 
yoMovchidan:
-E y donishm and, nima eksam men boyib ketaman? - deb so ‘rabdi. 
YoMovchi unga piyoz ekishini tavsiya etibdi. Qarangki, notanish 
yoMovchining gapiga kirgan dehqon o ‘sha yili chindan ham boyib 
ketibdi. Shodligidan bosar-tusarini bilmay qolgan dehqonga yana o ‘sha 
odm igina yoMovchi uchraganida:
-E y gado, nima eksam men yanada boyib ketaman? - deb ikkinchi 
m arotaba murojaat qilibdi. Shunda u yana bir ekinning nom ini aytib, 
y o ‘lida davom etibdi. Falakning gardishini qarangki, keyingi yili 
dehqonning omadi chopm ay, ilgarigidan ham kam bag‘allashib ketibdi.
Bundan g ‘oyatda g ‘azablangan dehqon haligi yoMovchini sabrsizlik 
bilan kuta boshlabdi. Nihoyat u notanish yoMovchi bilan duch kelibdi va:
- 
Ey notavon, nega meni aldading? Sening gapingga kirib yana 
boyish o 'rn ig a butkul kam bag‘allashib ketdim ku? - deb g ‘azab qilibdi.
мС'аломатлик таквими. (Донолар бисотидан) - Т.: Янги аср авлоди. 2009.65-бет.
115

---

- 0 ‘zingni bos, 
- debdi yo'lovchi. - Birinchi yili sen m enga 
«donishm and» deb m urojaat qilding. M en senga donishm andning 
javobini berdim . N atijada sen boyib ketding. Keyingi safar esa m enga 
«gado» so ‘zini m unosib ko ‘rding va men senga gadoning javobini 
berdim , - degan e k a n .32
T a b ib v a ilon 
haqidagi rivoyatda esa, tilning zahri ilon zahridan 
ham dahshatliroq ekanligi haqida gap ketadi:
Tabib bir bem orni davolash uchun ilon izlab topadi. Shunda ilon 
undan so 'ray d i: - Sen meni oMdirib, zahrim bilan bir odam ning hayotini 
saqlab qolm oqchi b o ‘lyapsan, to ‘g ‘rimi?
Tabib: - T o ‘g ‘ri, - debdi.
- Endi quloq sol, - debdi ilon. - Bekor qilyapsan, bem or m ening 
zahrim bilan tuzalm aydi. A gar biz chaqqanim izda tuzalar edi. Uni d o ‘sti 
chaqqan. O dam ning zahrini ilonning zahri y o ‘q qila olm aydi. Bilasanmi, 
O lloh bizni shunday sovuq, yerda sudralib yuruvchi qilib yaratdi, q o ‘l- 
oyoq ham , insonlar kabi aql ham bermadi. Am m o biz ilonlar bir- 
birimizni chaqm aym iz. Siz insonlarga esa aqlga q o ‘shib butun borliqni 
berdi. Shunda ham noshukurchilik qilib, bir-biringizni chaqasizlar, - 
debdi. T abib ilonni q o ‘yib yuboribdi. H aqiqatdan ham bemorni o ‘z 
d o ‘sti haqoratli so ‘zlar bilan chaqqan ekan, hech qanaqa dori kor qilmay 
olam dan o ‘tibdi. B em om ing d o ‘sti tishi bilan emas, tili bilan, zahar- 
zaqqum gaplar bilan chaqib, boshiga yetgan.
R ivoyatning m a’nosiga uyg‘un keluvchi xalq maqollari tili bilan 
aytganda:
- Til borki, bol keltiradi, til borki balo keltiradi;
- Ilonning zahri ketsa ham, so ‘zning zahri ketmas.
X alq pedagogikasi m anbalariga kiradigan diniy ta ’lim otlarda ham 
so ‘zlashish odobi, nutq madaniyati haqida ju d a k o ‘p m isollar, pand va 
o ‘gitlar m avjud. M asalan, «Islom da m uloqot odobi»53 kitobida nutq 
odobi quyidagi tartibda ifoda etiladi:
1. Insonlar o ‘rtasidagi so'zlashu v to ‘g ‘rilikka va haqiqatga y o ‘g ‘- 
rilgan, y o lg ‘on, safsata, xom hayollardan uzoq bo ‘lishi kerak.
2. Islom ta ’lim otida tortishuvlarga barham berish uchun aniq dalil, 
hujjat 
bilan 
gapirish 
talab 
etiladi 
ham da 
tortishuv 
m avzuida 
tom onlarning bir-biriga haqiqatni aytishlari lozim ligi uqtiriladi.
Im om G ’azzoliy «Ihyo ulum ud-din» kitobida «B ahslashayotganlar 
xatoni aniqlab, haqiqatga intilishlari lozim. Raqibini dushm an emas,
' 2