Pedaqoji universitetləRDƏ bakalavriat səVİYYƏSİ ÜZRƏ

Üzeyir bəy Hacıbəyov. 
Həyatı.Yaradıcılığı: Ü.Hacıbəyov 
görkəmli publisist yazar kimi. Felyetonlarında milli həyat 
problemlərinin maarifçi və demokratik zəmində qoyuluşu. 
Ü.Hacıbəyov publisistikası və “Molla Nəsrəddin” üslubu.
 
Ü.Hacıbəyovun dramaturgiyası. Musiqili komediya 
janrında yazdığı əsərlər. M.F.Axundov dramaturji ənənələrinin 
davamı. Komediyalarında məişət mühiti ilə ictimai və mənəvi-
əxlaqi problematikanın üzvi vəhdətini yaratmaq ustalığı. 
“Ər və arvad” komediyası. Konfliktin əsasında dayanan 
məişət münaqişəsi. Mərcan bəy əxlaq düşgünü və yalançı 
millətpərəst obrazı kimi. Əsərin süjet xəttinin əsasında dayanan 
komik situasiya. Minnət xanım obrazı gender problemi 
kontekstində. 
“O olmasın, bu olsun” komediyanın klassik nümunəsi 
kimi. Əsərdə sosial və məişət mühitində pulun roluna tənqidi 
münasibət. Məşədi İbad satirik gülüş hədəfi kimi. Komediyada 
komik gülüşün təbiiliyi və həyatiliyi. Komizmi şərtləndirən 
situasiya və detallar. Əsərdə komik qəhrəmanın özünüifşa 
üsulları. Məşədi İbadın birinci və ikinci monoloqları. “Qonaqlıq” 
səhnəsi “rəngarəng tiplər silsiləsi”ni (F.Hüseynov) təqdim 
etməyin üsulu kimi. Komediya aforizmlər toplusu kimi.
“Arşın mal alan” komediyası. Əsərin səhnə taleyi. 
Komediyanın kələk üzərində qurulan fabulası və “çoxmərtəbəli 
süjet xətti”. Gülçöhrə və Əsgər yeni düşüncə tərzinə malik 
gənclərin ümumiləşdirilmiş obrazı kimi. Sultan bəyin real həyati 
müşahidələrdən doğan canlı obrazı.Komediyada lirik və komik 
xətlərin üzvi sintezi. 

---

82 
Ü.Hacıbəyovun komediya personajları sənətkarlıqla 
işlənmiş tiplər kimi. Səhnə dilinin inkişafında onun 
komediyalarının rolu. 
IX Mövzu:
Azərbaycan ədəbiyyatında sentimentalizm. 
Abdulla bəy Divanbəyoğlu.
Sentimentalizm ədəbi cərəyanının yaranmasını şərtlən-
dirən ictimai- siyasi amillər. Sentimentalizmin estetik xüsusiy-
yətləri. Bu cərəyanı maarifçi realizm və romantizmə bağlayan və 
ayıran cəhətlərə dair ədəbiyyatşünaslıq mövqeləri. A. Divan-
bəyoğlu milli ədəbiyyatımızda sentimentalizmin təmsilçisi kimi. 
Həyatı. Hekayə yaradıcılığı. “İlan” hekayəsində kənd 
məişətinin təsviri. Hürü xanım və Kazım obrazlarının səciyyəsi. 
Hekayələrində fəhlə mövzusu. 
Qadın hüquqsuzluğu A .Divanbəyoğlu yaradıcılığının 
aparıcı mövzusu kimi. “Can yanğısı” romanında bu mövzunun 
sentimental- romantik əksi. Əsərdə kənd həyatının idillik təsviri. 
Romanın patrialxal mühitlə urbanist mühitin qarşılaşmasından 
doğan konflikti. Əsərin süjet – struktur mürəkkəbliyi. Əhməd və 
Ruqiyyə obrazlarının səciyyəsi və metaforik mənası. Ruqiyyənin 
faciəli ölümünün müəllif mövqeyinin ifadəsində rolu. 
“Əbdül və Şahzadə” povesti. Povestdə qadının mənəvi 
azadlığı məsələsinə Şərq və Qərb kontekstlərində baxış.
Əbdül povestin maarifçi – romantik qəhrəmanı kimi. 
Əbdül – Şahzadə, Murad – Nigar xətlərində müsəlman Şərqi, o 
cümlədən Azərbaycan qadınlarının mənəvi əsarətinin bədii 
təcəssümündə sentimentallıq. Sultan – Nisə, Şamil – Məryəm 
xətlərinin estetik “yük”ü. 
Süjetin hərəkətindəki açıq tendensiyalılıq və süjetə 
müəllif müdaxilələrinin səciyyəsi. 
Povestin “Epiloq”u. Avropa mühitində qadın probleminin 
“Epiloq”dakı bədii-publisist ifadəsi. Əsərin Şərq qadınının 
mənəvi azadlığa qovuşacağına müəllif inamını simvollaşdıran 
xətti – Əbdül – Sona xətti. 

---

83 
Povestdə reallığın zəngin sentimental- romantik boyalarla 
təsviri.