XIII Mövzu: N.Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poeması (1177-1181) . “Xəmsə”yə daxil olan ikinci əsər. Aşiqanə fəlsəfi
roman.
Polik.
emanın
strukturu.
Məzmun
səciyyəsi.
Müqəddimədə “Eşq haqqında bir neçə söz” və onun ehtiva etdiyi
məzmun. N.Gəncəvinin əsərdə həyata, insanlara və kainata
baxışı. Əsərdə reallıq və həyatilik. Sasanilər sülaləsi (Hörmüz və
Xosrov Pərviz), İran və Azərbaycan münasibətləri (Şirin və
Xosrov), Məryəm, Bəhram Çubin, Fərhad (İran, Bizans və Orta
Asiya). Xosrovun anadan olması həyatı və Şirinə olan məhəbbəti.
Hörmüzün hakimiyyəti. Xosrovun babasını yuxuda görməsi.
Rəngarəng obrazlar silsiləsi. Şirin Nizami humanizminin ifadə
forması. Sevgi fəlsəfəsi, insan haqqında fəlsəfi baxışı, qadına
münasibəti, xlaqın tarixi keçmişinə sayğı və s. Məhinbanu obrazı.
Şirinin Qəsri-Şirinə getməsi. Fərhada Şirinin sənətkar kimi
yüksək qiymət verməsi. Şirin Nizaminin idealı kimi. Fərhadın
poemada yeri və məqamı. İnsan hünərinin, qüdrətinin nümunəsi
olması. Şapur obrazı. Xosrovun oğlu Şiruyə tərəfindən ölümcür
yaralanması və s. Əsərin ehtiva etdiyi ideya. Tərbiyəvi mahiyyəti.
Sonrakı dövr ədəbiyyata təsiri.
XIV Mövzu: N.Gəncəvinin “Leyli və Məcnun” və “Yeddi gözəl” poemaları. “Leyli və Məcnun” poeması (1188). Əsərin yazılma
səbəbi, Şirvanşah Əxistan. Eşq və insan haqqında əsər. “Leyli və
Məcnun” əfsanəsi. N.Gəncəvinin bu əfsanədən ustalıqla
yararlanması. “Aləmə bəlli bir əsər” deməsi (Nizami).
Mənbələrdə bu əfsanə ilə bağlı bilgilər. Məcnunun faciəsi, onu
doğuran səbəblər. Qeysin Məcnuna çevrilməsi. Zəmanənin Qeysə
münasibəti. Elçilik səhnəsi. Kəbə səfəri. Leylinin faciəsi. İbn
17
Səlam. Leylinin eşqinə sədaqəti. Salam Bağdadi və Zeyd
surətləri. Məcnunluq. Mövzuya uyğun üslub seçimi. Poemada
yaradıcı özünəməxsusluğu.
