Pedaqoji universitetləRDƏ bakalavriat səVİYYƏSİ ÜZRƏ

XIII Mövzu:
Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatı və 
bədii nəsri. 
Həyatı. Yaradıcılığı. XX əsrin əvvəllərində yazdığı 
hekayələri ilə Y.V.Çəmənzəminli tənqidi realizm cərəyanına 
mənsub sənətkar kimi. 
 
Y.V.Çəmənzəminlinin hekayə yaradıcılığının birinci 
mərhələsi. Hekayələrində “Molla Nəsrəddin” jurnalının satira 
üslubuna bağlılıq. Hekayəçi-nasir kimi onun üslubunun 
C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, həmçinin rus tənqidi 
realizminin böyük nümayəndələri Çexov və Qoqolun üslubları ilə 
tipoloji yaxınlığı. 
Hekayələrində milli məişətdəki geriliyin, avamlıqdan, 
nadanlıqdan, savadsızlıqdan irəli gələn hərəkətlərin tənqidi. 
Ailədə ər-arvad, ata-oğul, ata-qız, ana-oğul münasibətləri bədii 
təhlil müstəvisində.
“Şaqqulunun xeyir işi”ndə məişət və mənəvi-əxlaqi 
münasibətlərin hərtərəfli inikası. Hekayədə tipik mühit, tipik 
situasiya, tipik xarakterlər. Süjetin təbii yolla inkişafı. 
“Sərhəd məsələsi”, “Müsəlman arvadının sərgüzəşti”, 
“Millətpərəstlər”, “Borclu”, “Hacı”, “Məşədi və kərbəlayi” və s. 
miniatur hekayələr kimi. Hekayələrdəki səhnə və situasiyalarda 
milli həyatın eybəcər hallarının lakonik təsviri. Detal və 
lövhələrin, xarakterlərin səciyyəviliyi. 
Qadının məişət həyatının dözülməzliyi, qadın hüquq-
suzluğu, azyaşlı qızlarıın ərə verilməsi, ailə həyatında qadının 
yeri məsələləri Y.V.Çəmənzəminlinin hekayələrində əsas mövzu 
və aparıcı xətlərdən biri kimi. “Cümə axşamı”, “Dərdli Züleyxa”, 
“Yuxu”, “Qumarbazın arvadı” hekayələrində talesiz Azərbaycan 
qadınlarının obrazları. Azərbaycan qadınının talesizliyinin tragik 
lövhələrdə bədii təcəssümü. 

---

88 
Yazıçının hekayələrində cəhalətin, fanatizmin kəskin 
tənqidi. “Cənnətin qəbzi” hekayəsində bu problemin əhatəli və 
kəskin satirik pafosla əksi. Əsərdə “Veylabad şəhəri” fanatizm 
bataqlığında çabalayan insanların yaşadığı məkan kimi. Məkanın 
şərtiliyi və ümumiləşdirmə qüvvəsi. Veylabad şəhəri ilə Danabaş 
kəndi (C.Məmmədquluzadə), həmçinin Usta Ağabala ilə 
Məmmədhəsən əmi (“Danabaş kəndinin əhvalatları”) və Usta 
Zeynal (“Usta Zeynal”) obrazları arasındakı tipoloji yaxınlıq. Bu 
yaxınlığın ədəbi təsirdən çox, tipik şəraitdən doğması.
Y.V.Çəmənzəminlinin hekayələrində fanatizm yayan 
yalançı din xadimlərinin obrazı – Axund Əliəsgər (“Cənnətin 
qəbzi”), Mərsiyəxan (“Ağ buxaqda qara xal” və “Mərsiyəxan” və 
b.). Hekayələrdə çar məmurlarının, üsuli-idarə sisteminin, yerli 
hakimlərin tənqidi (“Zeynal bəy”, “Polis paltosu”, “Xanın 
qəzəbi” və s.). “Polis paltosu” hekayəsinə A .P.Çexovun 
“Məmurun ölümü” hekayəsinin ədəbi təsiri.
Sovet dövrü hekayələri və roman yaradcılığı haqqında 
qısa xülasə.