Personalni strategik boshqarish

Tarmoqdagi sharoit variantlari:
1. Yangi va tez usayotgan tarmoklardagi rakobat.
2. Etuklik boskichida bulgan tarmoklardagi rakobat.
3. Depsinayotgan yoki tushkunlik xolatida bulgan tarmoklardagi rakobat.
4. Tarqoq tarmoklardagi rakobat.
5. Xalkaro bozorlardagi rakobat.
Firma axvolining variantlari:
1. Bozordagi ilgorlar (etakchilar).
2. Ikkinchi darajali o’rinda bo’lganlar.
3. Zaif yoki raqobatda talofat ko’rgan firmalar.
6.2. Yangi tarmoqlarda raqobat strategiyasi.
Yangi tarmok - bu «oyokka turish»ning ilk boskichida bulgan tarmok. Yangi tarmoklar strategiyani ishlab chikuvchilar oldiga aloxida muammolar kuyadi. Ular quyidagilar:
- yangi bozor yaxshi urganilmaganligi, statistik ma’lumotlar etarli bulmaganligi uchun uning kelajakdagi rivojlanish tendentsiyalarini anik belgilash imkoniyati bulmaydi;
- nou-xaularning kup kismi patentlangan bulib, astoydil qo’riqlanadi, shuning uchun ulardan foydalanish imkoniyati bulmaydi;
- rakobat kurashida texnologiyalarning kaysinisi yutib chikishi va kaysi tovarlar xaridorlarga ma’kul kelishi xakida bir xil fikrga kelish kiyin buladi;
- xar bir firma uzining texnologiyasini, tovar turini va maxsulotni tarkatishga bulgan strategik yondoshuvini iste’molchilarga tan oldirishga xarakat kiladi;
- ishlab chikarish xajmlarining usishi bilan tajribaning egri chizigi samarasi ishlab chikarish xarajatlarini sezilarli darajada pasaytiradi;
- firmalar uz rakobatchilari xakidagi ma’lumotlarni etishmasligini doim xis kiladilar;
- kup xollarda firmalarda xom ashyo va materiallar bilan ta’minlaydigan ishonchli ta’minotchilarni kidirish muammolari yuzaga keladi;
- juda kup kompaniyalar pul mablaglarini etishmasligini xis kiladilar va rakib firmalarga kushilib ketadilar yoki ularni sotib oladilar.

Yangi tarmoqlarda raqobat strategiyasi. Yetuklik bosqichida bo’lgan tarmoqlarda raqobat strategiyasi.

Yangi tarmokda biznes kilishning eng muxim strategik muammolaridan biri shuki, unda doimo tavakkalchilik kilish va imkoniyatlarni baxolab berish talab etiladi. Yangi tarmokda muvaffakiyatga erishish uchun bir kancha tavsiyalarga amal kilish zarur buladi.
Tavsiyalar:
1. Tavakkalchilik kilib va yaratuvchilikning dadil strategiyasidan foydalanib ilgorlik uchun kurashishga birinchi boskichda galabaga erishishga xarakat kiling
2. Texnologik jarayonni takomillashtirish, maxsulot sifatini yaxshilash tashabbuslarini faol kullab-kuvvatlang.
3. «Qaldirgochlik»ning xar kanday ustunliklaridan foydalanishga xarakat kiling.
4. Yangi iste’mol segmentlarini, tovarni iste’molchilarga etkazib berishning yangi vositalarini kidiring, faoliyatning geografik chegaralarini kengaytiring.
5. Reklamada asosiy urguni xaridorlarni tovar bilan tanishtirishdan asta-sekin ularda firma va tovar markasi xakida yaxshi fikr paydo kilishga kuchiring.
6. Texnologik uzgarishlarga tez reaktsiya kursating.
7. Bozorga xaridorlar guruxini jalb etish uchun narxlarni pasaytirishdan foydalaning.
8. Bozorga moliyaviy jixatdan bakuvvat autsayderlar kirishini kuting. Bu tarmokka investitsiyalar kuyishdagi xavf kamayganda mumkin buladi.
9. Kuchli rakobatchilar paydo bulishiga tayyorlaning.
Firma ilgorlik uchun kurashda ilk galabadan keladigan bir dakikalik manfaatni uzok muddatli rakobat ustunligi va bozorda mustaxkam pozitsiya yaratish extiyoji bilan muvofiklashtirishi zarur.
Yetuklik bosqichida bo’lgan tarmoqlarda raqobat strategiyasi.
Yangi tarmoklarning tez sur’atlar bilan usishi uzok davom etmaydi. Etuklik boskichiga utish davrida, tarmokning rakobat muxitida sezilarli uzgarishlar sodir bo’ladi.
Bular quyidagilar:
1. Iste’mol talabining pasayishi tarmoqning bozordagi ulushini saqlab qolish uchun kuchli raqobatni yuzaga keltiradi.
2. Mijozlar injiqroq bo’lib boradilar va takroriy xaridlarida katta foyda talab kiladilar.
3. Raqobat ko’p xollarda xarajatlarga va xizmat kursatish darajasiga katta ta’sir kursatadi.
4. Ishlab chikarish kuvvatlarini kengaytirishda jiddiy muammolar paydo buladi.

5. Innovatsion jarayon va tovarlarni kullashning yanni izlash kiyinlashadi.

6. Xalqaro rakobat kuchayadi.
7. Tarmokning daromadliligi pasayadi.
8. Raqobatning kuchayishi avvalgi rakobatchilarning bir-birga kushilib ketishlariga va bir-birlarini «yutib» yuborishlariga olib keladi.
Etuklik boskichi rivojlanib borgan sari firmalar uzlarining strategik xarakatlarini rakobatchilar orasida pozitsiyalarini mustaxkamlashga yunaltiradilar. Bunda ular kuyidagi vositalardan foydalanadilar:
· Parametrik qatorlarini kiskartirish.
· Ishlab chiqarish jarayonini modernizatsiya kilishga e’tiborni karatish.
· Xarajatlarni kamaytirishga e’tiborni kuchaytirish.
· Mavjud xaridorlarga sotuvni oshirish.
· Rakobatchi firmalarni past baxolarda sotib olish.
· Xalkaro bozorga chikish.
6.3. Depsinayotgan yoki tushkunlik xolatidagi korxonalar uchun strategiya.
Ko’pgina firmalar sanoatga nisbatan o’sish past bulgan tarmoklarda ish olib boradilar.
Bunday firma yoki kompaniyalar davom etayotgan turgunlikning anik vokeligini tan olishlari va bozorning mavjud imkoniyatlariga mos keladigan maksadlarni ifodalashga uz kuchlarini sarflashlari kerak buladi.
Depsinayotgan yoki tushkunlik xolatidagi tarmoklarda muvaffakiyatga erishgan kompaniyalar asosan kuyidagi strategiyalarga amal kiladilar:
1. O’suvchi bozor segmentlarini aniklab, mos strategiya yaratish va ishlab chikish yuli bilan fokuslash strategiyasi tomon yul tutish.
2. Sifatni yaxshilash va innovatsiya asosida differentsiyalash tomon yul tutish.
3. Xarajatlar darajasini pasaytirish uchun zur berib va uzilishlarsiz ishlash. Odatda sanab utilgan uchta strategiyaning bittasidan foydalanish talab etiladi.
Lekin ular bir-birini inkor etmaydilar. Unumdorlikning usishi baxolarni pasaytirish imkonini beradi, bu uz navbatida sotuv xajmini usishiga olib keladi.
Tarqoq tarmoqlarda raqobat strategiyasi.
Ba’zi tarmoklar yuz, xatto minglab kichik va urta firmalardan iborat bo’ladi. Ularning kupchiligini xususiy firmalar tashkil etib, ularning birortasi xam tarmokdagi umumiy sotuv xajmida sezilarli rol uynamaydi. Bulib tashlangan tarmokning asosiy farklanadigan xususiyati, unda etakchilarning yukligidir. Bunday tarmoklar katoriga kitob nashriyotlarini, neftni tanker bilan tashish, avtomobillarni ta’mirlash, tez xizmat kursatadigan restoran va kafelar, xususiy firmalarda buxgalterlik xizmatlari, ayollar kiyimlarini tikish ustaxonalari, mexmonxona va otellar, mebel ishlab

chikarish, karton kutichalar tayyorlash, ozik-ovkat tovarlarini kadoklash kabilarni kiritish mumkin.

Tarqoq tarmoklarda rakobat kurashi o’rtacha kuchlidan shiddatligacha bulishi mumkin. Tarqoq tarmoklarga to’g’ri keladigan rakobat strategiyasining extimoldagi variantlariga kuyidagilar kiradi:
1. Namunali sharoitlarni yaratish va ulardan foydalanish.
2. Past xarajatlarni ta’minlash.
3. Integratsiya yuli bilan xaridor uchun foydani oshirish.
4. Tovar turiga ixtisoslashish.
5. Xaridor turiga ixtisoslashish.
6. Cheklangan geografik xududlarga fokuslash.
Tarmoqning tarqoqlik sharoitida firmada strategik tanlash erkinligi mavjud: ya’ni keng marketing maksadlarini kuzlash, xarajatlarning rakobat ustunligi yoki tabaqalashtirishdan foydalanish.
Tarqoq tarmoqlarda bir vaktning uzida kup strategik yondoshuvlardan foydalanish mumkin bo’ladi.
6.4. Xalqaro bozorlarda raqobat strategiyasi.
Firmalarning xalkaro bozorga chikishlarini asosiy sabablari kuyidagilardir:
· yangi bozorlarni egallash,
· boshka mamlakatlar tabiiy resurslaridan foydalanish xukukini olish yoki yana xam past xarajatlarga erishish zaruriyati.
Sanab utilgan xar bir xolatda dunyo bozoriga chikish strategiyasi mavjud sharoitga mos kelishi kerak. Dunyo bozorlaridagi rakobat strategiyalarini ishlab chikishga milliy bozorlardagiga karaganda ancha kattik talablar kuyadi. Bir mamlakat bozorining ikkinchi mamlakat bozoridan asosiy farklariga xaridorlarning didlari, sotish kanallari, usish istikbollari, xarakatlantiruvchi kuchlar va rakobatchilarning ta’ziqlari, milliy bozorlardagi sharoitlardan kanchalik farklanishi kiradi. Bundan tashkari bunday farklarga xalkaro operatsiyalarning turtta xarakterli xususiyatlari xam kiradi.
1. Ishlab chikarish xarajatlari darajasini xar-xilligi.
2. Valyuta kurslarining uzgaruvchanligi.
3. Xukumatlarning savdo siyosati.
4. Xalkaro rakobatning xarakteri.
Turli tarmoqlarda xalkaro rakobat shakllari bir-birdan tubdan fark kiladi. Frantsiyada xam, Braziliyada va Yaponiyada xam bank xizmatlari kursatiladi, lekin bu mamlakatlardagi bank soxasidagi rakobat shartlari va sharoitlari turlichadir.
Xalkaro bozorda rakobat global va kup millatli buladi. Turli milliy bozorlarda rakobat sharoitlari bir-biri bilan uzviy boglangan takdirda global rakobat mavjud

bo’ladi. Bu esa xakikatda dunyo bozorini tashkil etish imkonini beradi. Global rakobatning mavjud bulish shartlaridan yana biri turli mamlakatlardagi ilgor firmalar uzaro, bir-birlari bilan rakobat kilishi bilan ifodalanadi. Kup millatli rakobat davomida firmalar milliy bozorda ilgorlik uchun kurashadilar, global rakobatda esa firmalar dunyo mikyosida ustunlikka erishish uchun kurashadilar.

Dunyo bozorida firma faoliyatining strategik imkoniyatlari mavjud buladi:
1. Chet el firmalariga uning maxsulotini ishlab chikarish uchun uning xususiy texnologiyalaridan foydalanish xukukini berish.
2. Milliy ishlab chikarishni mustaxkamlash va xorij bozorlariga tovarlar chikarish.
3. Ko’p millatli strategiya tomon yul tutmoq. Bunda firma uz faoliyatini amalga oshirayotgan xar bir davlat uchun aloxida strategiya ishlab chikadi. Ayni paytda u mazkur davlatlardagi xaridorlar didlariga va rakobat sharoitlariga mos kelishi kerak.
4. Past xarajatlar global strategiyasiga yul tutmok.
5. Tabaqalashtirishning global strategiyasiga yul tutmok.
6. Fokuslashgan global strategiyasi tomon yul tutmok.
Kompaniya mustaxkam mavqega ega bulgan va katta foyda olayotgan mamlakat bozorlari «xazina» deb ataladi. Yaponiya yapon kompaniyalari uchun eng daromadli bozor bulib xisoblanadi. Chunki yapon konunchiligi tomonidan yaratilgan savdo tusiqlari uni xorijiy rakobatchilardan samarali ximoya kiladi.
6.5. Ikkinchi darajali o’rinda bulgan firmalar strategiyasi.
Ikkinchi darajali urinda bulgan firmalar bozorda tarmokning ilgorlariga nisbatan ancha zaif pozitsiyasiga ega buladilar. Ularning ba’zilari tirishkok, sergayratlikga da’vogar buladilar va sozlangan strategiyalardan uz pozitsiyalarini mustaxkamlashda, bozordagi ulushini kengaytirishda foydalanadilar. Ular ancha chapdast buladilar va kuyidagi yondoshuvlardan xar kanakasini kullay oladilar.
1. Vakant uya strategiyasi.
2. Mutaxassis strategiyasi.
3. Firmaning «bizda ulardagidan yaxshi» strategiyasi.
4. «Itoatguy izdosh» strategiya.
5. «Ega bulish (yoki orttirish) xisobiga usish» strategiyasi.
6. Obruga mos strategiya.
Muvaffaqiyatli ishbop strategiya ishlab chiqish uchun tavsiyalar.
Raqobat mavqei yomonlashayotgan firma uz siyosatini turtta asosiy strategik imkoniyatlardan kelib chikib kuradi. Firmada moliya mablaglari mavjud bulsa, u kuyidagi strategiyani amalga oshirishi mumkin.
· Aylanma xujum strategiyasi.
· Ximoya va mustaxkamlash strategiyasi.

· Tezlik bilan chekinish strategiyasi.

· «Xosil yigish» strategiyasi.
Bunday firmalar jozibasiz tarmoklarda «xosil yigish» dan pul mablaglarini daromadli soxalarga yunaltiradilar.
Muvaffaqiyatli ishbop strategiya ishlab chikish uchun tavsiyalar quyidagilardan iborat:
1) Strategiya ishlab chiqish va uni amalga oshirishda firmaning raqobat mavqeini uzoq muddatga kuchaytirish imkonini beradigan xarakatlarga aloxida e’tibor bering.
2) Shuni bilingki, izchillik bilan aniq ishlab chiqarilgan va keskirlik bilan amalga oshirilgan raqobat strategiyasi firmaga obro’ keltiradi va kning tarmoqdagi mavqeini tan oldiradi. Bir laxzalik bozor imkoniyatlaridan foydalanishga asoslangan o’zgaruvchan strategiya esa yuzaki natijalar beradi.
3) Pastroq xarajatlar va kengroq tabaqalashtirish o’rtasidagi murosasozlikka asoslangan, «yo’lning yarmisida to’xtab qolgan» strategiyalardan uzoqroq bo’ling.
4) Mablag’larni mustaxkam bozor ustunliklariyaratishga sarflang.
5) Raqobat ustunliklari yaratish uchun agressiv xujum taktikasini va ularni ximoya qilish uchun qat’iy ximoya taktikasini qo’llang.
6) Eng qulay sharoitlardagina muvoffaqiyat keltirishi mumkin bo’lgan strategiyalardan qoching.
7) Firmaga manevr imkoniyatlari qoldirmaydigan qattiq strategiya qo’llayotganda extiyot bo’ling, chunki tez o’zgaruvchan bozor sharoiti barcha xarakatlaringizni yo’qqa chiqarishi mumkin.
8) Raqiblar xarakatiga etarli baxo bermaslikka yo’l qo’ymang.
9) Salobatli raqobat ustunligi va etarli moliyaviy ta’minot bo’lmasa kuchli raqiblarga xujum qilmang.
10) Kuchli raqibdan ko’ra kuchsiz raqibga xujum qilish foydaliroq ekanligini biling.
11) Xarajatlar bo’yicha etarli ustunlikka ega bo’lmay turib baxolarni pasaytirmang.
12) Raqiblarning bozordagi o’rnini bisib olishga qaratilgan agressiv siyosat ularni urush ochishga va «marketingcha» qurollanish poygasini boshlashga turtki bo’lishi mumkin.
Tabaqalashtirish strategiyasini amalga oshirishda sifat, tovarlardan foydalanish va xizmat ko’rsatishda muximroq tafovvutlar topishga xarakat qiling.

7-mavzu
7-MAVZU