Polimarfizm

ta’sir etuvchi juda yuqori bosimli asboblarning ixtiro qilinishi natijasida,

kristallarning polimorf o‘zgarishlarini tekshirish ustida juda ko‘p amaliy tajribalar

olib borilmoqda.

Buning natijasida yangi kristallar soni oshib bormoqda va Yerning ichki

qismida sodir bo‘lgan termodinamik jarayonlar, mineral assotsiatsiyalarining hosil

bo‘lish qonuniyatlari aniqlashib bormoqda.

Termodinamik nuqtai nazaridan kristallarning polimorf o‘zgarishini, ma’lum

miqdorda temperatura, tashqi bosim va elektromagnit kuchlarning tekshirilayotgan

kristallga ta’sir etishi natijasida vujudga keladigan fazoviy o‘zgarish sifatida

tushuntirish mumkin.

.

Polimorf o‘zgarishlarning ikki turi ma’lum. Agar kristall moddaning ma’lum

modifikatsiyasi, aytaylik α, tashqi sharoitning o‘zgarishi bilan boshqa β

modifikatsiyasiga aylansa va avvalgi sharoitning qaytarilishi bilan, yana asli h oli α

modifikatsiyasiga qaytsa u holda bunday polimorf almashinishlarga enantiotrop

almashinishlar deyiladi. Masalan, rombik α–oltingugurtning monoklin β–

oltingugurtga va aksincha almashinishlari. Agarda aksincha almashinishlar sodir

bo‘lmasa, u holda bunday almashinish monotrop almashinish deyiladi. Masalan,

markazitning piritga aylanishi monotrop almashinishdir.

.

Polimorf o‘zgarishlar borligi minerallarning har xil temperatura va bosim

ta’sirida, rentgenogrammalari, optik xususiyatlari, solishtirma og‘irli klari, elektr va

magnit xususiyatlarini taqqoslash yo‘li bilan aniqlanadi.

Har bir moddaning polimorf modifikatsiyasi ma’lum bir fizik-kimyoviy

sharoitlarda, ma’lum bir temperatura va bosim oralig‘ida barqaror bo‘ladi. Bu

sharoitning o‘zgarishi shu moddaning polimorf o‘zgarishlariga olib kelishi

mumkin.

58

Polimorf almashinish temperaturasiga har xil aralashmalar ham juda katta

ta’sir ko‘rsatib, ular jarayonni tezlatishi, sekinlatishi va ba’zan to‘xtatishi ham