Polimarfizm

Polimarfizm

Yunoncha poli… morphe shakl degan manoni anglatadi.

Malumot

Polimorfizm deganda, bir xil tarkibli birikmalarning har xil strukturalarda

kristallanish xususiyati tushuniladi. Polimorf xususiyatga elementlar ham,

murakkab birikmalar ham, ega bo‘lishi mumkin. Polimorfizm tabiiy va sintetik

minerallar orasida keng tarqalgan. Uglerod polimorfizmining yaqqol misoli bo‘lib,

grafit va olmos minerallari hisoblanadi. Ularning xususiyatlari butunlay

turlichadir: olmos tabiatdagi eng qattiq mineral (10) bo‘lsa, grafitning qattiqligi 1

ga tengdir; olmosning solishtirma og‘irligi 3,5 bo‘lsa, grafitniki 2,2 ga teng; olmos

kubik singoniyada kristallansa, grafit geksagonal singoniyada kristallanadi.

Tayanch tushunchalar

.

Kristallangan moddaning biror muayyan fizik-kimyoviy sharoitlarda

barqaror bo‘lib, har biri o‘ziga xos ma’lum kristall strukturasi bilan

xarakterlanuvchi xillari o‘sha moddaning modifikatsiyalari deyiladi. Shunday

polimorf modifikatsiyalar qandaydir ma’lum moddalarda ikkita, uchta yoki bir

qancha bo‘lishi mumkin.

.

Masalan oltingugurtning oltita modifikatsi yasi, SiO

2

ning to‘qqiz

modifikatsiyasi ma’lum.

.

Turli polimorf modifikatsiyalarni odatda mineral nomiga qo‘shib

yoziladigan α, β, γ va hokazo grek harflari – old qushimchalari bilan belgilanadi.

57

Masalan, α–kvars 573°C dan past temperaturalarda barqaror, β–kvars 573° dan

yuqori temperaturalarda barqaror.

Hozirgi paytda, bir kvadrat santimetr yuzaga bir necha yuz kilogrammlab

ta’sir etuvchi juda yuqori bosimli asboblarning ixtiro qilinishi natijasida,

kristallarning polimorf o‘zgarishlarini tekshirish ustida juda ko‘p amaliy tajribalar

olib borilmoqda.

.

Hozirgi paytda, bir kvadrat santimetr yuzaga bir necha yuz kilogrammlab