Proqramlaşdırma

Hüquq təyinedicilər (Access Modifiers)
Hüquq təyinedicilər, inkapsulyasiyanın göstəricisi olub, istifadəçilərin bir sinif içərisindəki dəyişənlərdən və metodlardan nə cür və ya nə zaman istifadə edə biləcəklərini təyin edən attributlardır. Başqa sözlə desək, bir sinfin üzvlərini sadəcə təyin olunmuş sahələrdə istifadə etəyə icazə verən xüsusiyyətlərdir. Mövzunu tam olaraq anlamaya bilərsiniz çünki, sizin sinif anlayışınız yoxdur. Obyekt yönümlü dillərdə bir sinfin üzvərindəki istifadə hüquqları əsas iki istiqamətdə təsvir olunur: Hamıya açıq (public) və Özəl (private). Bir sinfin hansısa üzvünü public olaraq təyin etməklə, o üzvü proqramın hər yerində istifadə etməyə icazə veririk. Bir sinfin üzvlərini private olaraq təyin etmək, həmin üzvü sadəcə sözügedən sinfin içərisində istifadəyə etməyə icazə vermək deməkdir. Bir sinfin üzvlərinin görüləbilənliyini təyin edən 4 təyinedici mövcuddur:

1. 
   public – üzvlərə proqram daxilində hər yerdən müraciət oluna bilər
   
2. 
   private – üzvlərə sadəcə yerləşdiyi siniflərdən müraciət oluna bilər, kənar siniflərdən müraciət hüququ yoxdur
   
3. 
   protected – üzvlərə kənar sinif olaraq, sadəcə müvafiq sinifdən törəyən siniflər daxilində müraciət oluna bilər (Varislik bölməsində qeyd olunacaq)
   
4. 
   internal – üzvlərə eyni assembler daxilində müraciət oluna bilər (Reflection API bölməsində qeyd olunacaq).
   

Siniflərin əsasları
C# demək sinif deməkdir. Qeyd olunduğu kimi, sinif obyekt yönümlü proqramlaşdırmanın əsas vahididir. Bu xüsusilə də C# - da belədir. Ticarət mərkəzi məsələsinə qayıtsaq, hər satış bölməsini bir sinif kimi təsəvvür edə bilərik. Siniflərin içərisində də həmin sinfə aid üzvlər olur. Kitablar, kitablar haqqında məlumatlar, kitab satıcısı həmin kitab satışı sinfinin üzvləridir. C# - da da sinfin üzvləri dedikdə metodlar,
örnək dəyişənlər, sabitlər, xüsusiyyətlər, indeksləyicilər, konstruktorlar və s. başa düşülür. Sonuncu cümləni başa düşmədiyinizi bilirəm. Bu deyilənlər, müvafiq bölmələrdə qeyd olunacaq. C# tamamilə obyekt yönümlü bir dildir, buna görə də hər bir fəaliyyət siniflərin içərisində meydana gəlməlidir. Yəni, hər bir C# proqramında ən azı bir sinif mövcud olmalıdır, siniflərdən kənarda heç bir şey ola bilməz. Necə ki, ticarət mərkəzində ən azı bir satış bölməsi olmalıdır. Yoxsa, həmin məkan ticarət mərkəzi olmazdı. Fikir versəniz, indiyə qədərki bütün proqram nümunələrində heç olmasa bir sinif istifadə etmişdik. Əslində siz bunun fərqində olmamısınız.
Hər şeyin siniflər içərisində olduğunu qeyd etdik. Buna görə də əvvəlcə bir sinif daxil edirik, sonra da həmin sinfin içərisində icra olunacaq kodları qeyd edirik. Bir sinif təyin etmək üçün aşağıdakı ümumi sintaksistən istifadə edəcəyik: