Unitar davlatga xos belgilar:
qonunchilik, ijroiya va sud hokimiyati organlari yagona tizimining mavjudligi;
yagona konstitutsiya, qonunchilik, soliq, moliya tizimlarining mavjudligi;
yagona fuqarolikning joriy etilganligi;
barcha tashqi munosabatlar markaziy organlar tomonidan amalga oshirilishi.
Journal of Advanced Research and Stability
ISSN: 2181-2608
www.sciencebox.uz/
49
“Prospects for improving the quality of modern continuing education”
Special Issue | 2022
Unitar davlatlarga Daniya, Norvegiya, Shvetsiya, Fransiya, Italiya, Ukraina kabi oddiy tarkibiy
tuzilishga ega davlatlar misol bo‘la oladi.
Bundan tashqari , ba`zi unitar davlatlarda bir yoki bir necha hududiy bo`linmalarga boshqalardan
imtiyozliroq huquqiy maqom berilishi mumkin. Bunday unitar davlatlar nisbiy ma`muriy
mustaqil muxtoriyat (avtonomiya)ga ega bo`ladi.
Avtonomiya – yunoncha “o`zim qonun” ma`nosini anglatadi. Bu davlatning shanday bir
bo`lagiki, o`z ichki masalalarini o`zi hal qilish huquqiga ega, u bir davlat tarkibida yashovchi
xalqlarning soni va iqtisodiy rivojlanishdagi notekislik oqibatida yuzaga keladi.
Biroq avtonom tuzilmalarda o`zini – o`zi boshqarish huquqi boshqa aholiga nisbatan kengroq
bo`lsada, ularning mustaqilligi markaziy hokimyat belgilgan doiradagina mavjud bo`ladi.
Unitar davlatdagi avtonomiya bilan fegeratsiya tarkibidagi avtanomiyani farqi bor. Unitar
davlatdagi avtonomiyada vakolat markazdan quyiga berilsa, federatsiyada aksincha,
subyektlardan federatsiyaga beriladi.
Federativ davlat (lotincha «foederare» so`zidan olinib, «ittifoq bilan mustahkamlash»
ma’nosini anglatadi) murakkab davlat demakdir. Federativ davlat – teng huquqli respublikalar,
shtatlar, kontonlar va boshqa davlat tuzilmalarining ixtiyoriy birlashuvi asosida tashkil topadi.
Federativ tuzilishga ega bo`lgan davlat – bu mustaqil bo`lgan bir necha davlat tuzilmalarining
ixtiyoriy asosda birlashgan yagona ittifoqi. Federativ davlatning milliy, hududiy (АQSh,
Meksika, Hindiston) va milliy-hududiy (Rossiya Federatsiyasi) shakllari mavjud.
Hududiy federatsiya mamlakatni hududiy belgisi bo`yicha taqsimlash prinsipiga asoslangan. Bu
qoidaga ko`ra, hududi juda katta bo`lgan davlatlarda, boshqaruvni osonlashtirish maqsadida
federatsiya tuziladi. Federatsiyaning ushbu turini tashkil etuvchi davlat tuzilmalari suveren
bo`lmaydi. Subyektlar xalqaro munosabatlarda bevosita ishtirok etish huquqidan konstitutsiya
bilan mahrum etilgan bo`lib, ularning ittifoqdan bir tomonlama chiqishi taqiqlangan. Qurolli
kuchlarni ittifoq idorasi boshqaradi. AQSh, Braziliya, Meksika hududiy federatsiyalarga misol
bo`ladi.
Milliy federatsiyalarda subyektlar, ularda yashovchi millatlar mustaqilligi asosida tuziladi.
Qoidaga ko‘ra, milliy federatsiya mustahkam tuzilma bo`lib hisoblanadi. Milliy federatsiyanng
asosiy xususiyati ko`ra, federatsiya subyektlari – milliy davlatlar va milliy davlat tuzilmalaaridan
iborat bo`lib, ular asosan subyektlarning ixtiyoriylik prinsipiga muvofiq birlashadilar. Katta va
kichik millatlar suvereniteti kafolatlanadi hamda oliy davlat idoralari federatsiya subyektlarining
vakillaridan tashkil etiladi. Mazkur federatsiyaga birlashgan barcha millatlar o`z taqdirini o`zi
belgilash huquqiga ega bo‘ladilar. Sobiq Yugoslaviya Ittifoq Respublikasi (Serbiya va
Chernogoriyaning ittifoqi edi), Chexoslovakiya (1993-yilda Chexiya va Slovakiyaga ajralib
ketgan) ittifoqlari milliy federatsiyalarga misol bo‘ladi oladi.
Milliy-hududiy federatsiyalar federatsiyalarning alohida turi hisoblanib, ittifoqni shakllantirish
asosida ham milliy, ham hududiy prinsip yotadi. Milliy-hududiy federatsiyalarga: Rossiya
Federatsiyasi (72 subyekt, ularda yashovchi millatlar, xususan, subyektda ko`pchilikni tashkil
etmaydigan millatlar asosida tashkil topgan hamda asosan rus aholisi istiqomat qiladigan 57
subyekt – hududiy tuzilmadan iborat); Germaniya (aholisi, o`tmishda nemis millatiga yaqin
bo`lgan aholidan iborat 16 hududiy tuzilma – yerlardan iborat).
Federativ davlatning umumiy belgilari:
federatsiya hududi uning alohida subʼektlari (shtatlar, kantonlar, respublikalar, o`lkalar va
boshqalar) hududlaridan tashkil topgan bo`ladi;
|