Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Diqqat-e‟tiborni buzilishi 
Diqqat-e‟tibor – ob‘ekt va faolliyatga yо‗naltirish va diqqatni jamlash 
darajasi. Diqqat-e‘tibor patologiyasiga quyidagilar taalluqlidir. 
Diqqat-e‟tiborning chidamliligi yoki chalg„iganligi, diqqat-e‘tibor 
fiksasiyasining tez о‗zgaruvchanligi, chalg‗ishi, biror bir ishda uzoq muddat 
diqqatni jamlay olmaslik bilan xarakterlanadi. Butun psixik faolliyatda tezlashgan 
jarayon kuchi fiksasiya va konsentrasiyasi qiyinlashgan. Bolalarda tormozlanish 
sindromi gebefren sindrom va gipoManiakal xolatlar uchun tipikdir. 
Diqqat-e‟tibor о„zgarishining sekinlashuvi, kо‗proq organiklarda va 
epilepsiya bilan kasallangan bemorlarda qayd etiladi. Bemor tanlangan mavzudan 
yoki faolliyat turidan chetlasha olmaydi va diqqatni boshqa biror bir narsaga jalb 
eta olmaydi, tutilib qoladi, qayta va qayta ilgarigi masalaga qaytaveradi. 
Ishdan chiqish yoki diqqat-e‟tibor konsentrasiyasining etarli emasligi, 
astenik xolatlar va charchash, ongning minimal buzilishlari uchun xarakterli. 
Bemor tez charchaydi va bu kuch bilan biror bir faolliyatni bajara olmaydi. Diqqat-
e‘tibor ―suzuvchi‖ xarakterga ega, davomiy fiksasiya va konsentrasiya 
qiyinlashgan, u xulqning hususi tlarida kо‗rinadi (hayolning tarqoqligi, esdan 
chiqib qolishi). 
INTELLEKTNING BUZILISHI 
Ta‟rifi. Intellekt – integrativ psixik funksiya, tanish xususiyatini, bilim 
darajasini va ularni qо‗llash xususiyatini о‗z ichiga oladi. Intellektning buzilishi 
orasida aqliy zaiflik va demensiya ajratiladi, ular diffuz va lakunarlarga bо‗linadi, 
shu jumladan rivojlanishni tutilib qolishi va defektlardir. 
Tarixi, norma va evolyusiya. Intellekt – bu harakatdagi fikrlash. Psixika 
adaptasi sida tо‗liq xususiyatni ifodalaydi va individning yashash quroli 
hisoblanadi. Hayvonlarda aql idroki darajasi masalani xal etish xususiyatiga qarab 
aniqlanadi, masalan labirintni о‗etish tezligiga qarab. Intellektual xususiyatlar va 
muhitga reaksiya ba‘zi bir konstitusional kо‗rinishlar va displaziyalar bilan 
markirlanadi, masalan, xromosomli anomaliyalarda morfologik kо‗rinishlar 
ma‘lum. Intellektning operativ imkoni tlari materiya va urug‗lanish momentiga 
otaning qayetishi bilan bog‗liq bо‗lishi mumkin. Intellekt darajasini ba‘zida tug‗ish 

---

51 
vaqtida onaning yoshi bilan ham bog‗laydilar, chunki 35 yoshdan keyin tuxum 
xujayra mutagenezi oshadi, shu sababdan, kо‗p hollarda Daun sindromi uchraydi. 
Miyaning shikastlanishining yuqori ehtimoli yо‗ldoshni ajralishi, homilaning 
tushishi natijasida, tug‗ish vaqtida miyaning shikasti yuz beradi. Ona va bolaning 
erta anomal aloqasi, ayniqsa separasiya va deprivasiya, rivojlanishni orqada 
qolishiga olib keladi, ular qayd qilinishi mumkin (Spitz). Ta‘lim struktura va tizimi 
berkingan intellektual xusust larni bosishi yoki stimullashi mumkin. 
Bir qator kishilar о‗ziga xos intellektual xususiyatlarga ega bо‗lib, kichik 
yoshdan ma‘lumdir. Ch.Lombroso hisoblashicha, geniylarning kо‗pchiligi 
degenerat va psixik kasaldirlar, biroq 150 yildan sо‗ng V.P.Efroimson 
kо‗rsatishicha, intellekt genetikasi unumli psixopatologiya bilan nisbatan 
bog‗liqdir. Intellektning universal modeli operasion daraja, unumdorlik va ma‘noni 
о‗z ichiga qamrab oladi. Operativ daraja hotira, fikrlash, konvergensiya xususiyati 
va g‗oyalar divergensiyasi, diqqatni chetga tortish о‗tkazishdan (abstrgirlash) 
iborat. Intellektning unumdorligi g‗oyalarni urug‗larga, sinflarga, tizm, aloqalarga 
birlashtirish xususiyatidan iboratdir. Intellekt ma‘nosi verbal (sо‗zlar zapasi va 
ulardan foydalanish), verbal bо‗lmagan (xulq strategiyalari va ularni qо‗llash), 
simvolik va semantik bо‗lishi mumkin. Kо‗pgina izlanuvchilar, intellektning 
asosiy tuzuvchisi yumor hissi va о‗zini ustida kinoya xususiyatidir. Maksimal 
intellektual darajaga etish darajasi, agar unga shaxsiyat xususiyatlari, muhit ta‘siri 
yoki somatik buzilishlar halaqit bermasa о‗rtacha 40-50 yoshlarga tо‗g‗ri keladi. 
Biroq intellektni sekin asta egallash va yо‗qotish ketma-ketligi darajasi genetik 
aqliy xususiyatlarga bog‗liq. Ya‘ni, esi pastlar sekin asta aqlliroq va tezroq yanada 
aqli pastroq bо‗la boshlaydi, aqllilar esa tez aqlli bо‗ladilar, aqli pastlik esa 60 
yoshdan sо‗ng sekin asta yuzaga keladi. E‘tiborli darajada intellekt uzluksiz ta‘lim, 
somatik salomatlik, zararli odatlardan voz kechish bilan qо‗llab turiladi. Tо‗g‗ri, 
bu hamma vaqt ham amaliyotda tasdiqlanmaydi, mana, masalan, yuqori intellektni 
saqlagan holda, U.Cherchill ancha vaqtgacha sigara chekishni davom ettirgan va 
kon'yakdan voz kechmagan. Ginnes rekordlar kitobiga asosan IQ maksimal 
kattalikni erkaklar emas, ayollar kо‗rsatgan.