Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Giperdinamik 
sindrom 
nutqning 
tutilishi, 
qovushmaslik, 
mahsus 
kо‗nikmalarning (о‗qish, hisoblash va b.) rivojining orqada qolishi, giperkinez 
singari rivojlanishning orqada qolishi deb belgilanadi. 
Iroda buzilishlari 
Abuliya – faoliyatga intilishning yо‗qligi, passivlik, aspontanlik, adinamiya. 
Abuliya turli patologik jarayonlarda kuzatiladi. Shu jumladan, abuliya shizofreniya 
uchun xarakterli (―energetik potensialni yо‗qoetish‖, ―dinamik bо‗shliq‖, ―struktur 
deformasiya‖), uning oddiy formasi va chuqur psixik deffekt holatlarida yaxshi 

---

8 
ifodalangan bо‗lib, organik psixik buzilishlarda ham uchrashi mumkin. Abuliyada 
adinamiya, spesifik peshona fenomeni sifatida (―singan pero sindromi‖) K.Kleist 
tomonidan birinchi marta 1934 yilda ajratilgan va harakatga intilishning 
etishmasligi va butunlay yо‗qligidan iboratdir. Bunda yuzaga keluvchi diapazon 
etarli darajada keng: fikrlash va nutqning etishmasligidan to tо‗liq harakatsizlik – 
akineziyagacha. K.Beringer (1934) peshona shikastida spontan faollikning e‘tiborli 
tormozlanishi tashqi ta‘sirlarga ta‘sirlilikning saqlanib qolishi bilan mos keladi, 
deb kо‗rsatgan. W.Klages (1954) kо‗rsatishicha, diensefal shikasti bilan bog‗liq 
aspontanlik, peshonadan farqli, fiziologik charchoqning ifodasi hisoblanadi va 
fikrlashning buzilishi bilan о‗tmaydi. Ba‘zida bemorlar statusini aniqlashda 
faollikning kuchsizlanishi depressiyasi kuzatiladi (―adinamik depressiya‖). Oxirgi 
holatda faollikning tushib ketishi faktini tushunish, kasallik kо‗rinishi sifatida, shu 
jumladan bemorning bu holatni engib о‗etishiga intilishi xarakterlidir. Adinamik 
depressiyada, bemorlarning xabarlariga kо‗ra, irodaviy kuchlanish xususiyati ham 
pasayadi. Ular nima qilishni biladilar, harakat zaruriyatini tushunadilar, ammo uni 
amalga oshirishga о‗zlarida kuch topa olmaydilar. 
Harakat uchun impulslarning kuchsizlanishi yoki bо‗shligi (sodda tilda 
―yalqovlik‖) gipobuliya termini bilan aniqlanadi. Faollikning pasayish darajasi 
turlicha bо‗lishi mumkin – e‘tiborsizdan, kо‗proq sub‘ektiv kechuvchi, aspontanlik 
bilan chegaraviygacha. Gipo- va abuliya – nozologik spesifikadan mahrum bо‗lgan 
buzilish. Turli psixik va somatik kasalliklarda, shaxs buzilishida, bosh miyasining 
organik shikastlari natijasida, narkomaniyada uchraydi. 
Gipodinamiya va asteniya singari о‗xshash tushunchalarni chegaralash 
kerak. Klinik rejada ular kо‗pincha aralash ma‘noda bо‗ladilar: asteniya kо‗pincha 
gipodinamiya bilan birga keladi. Ammo, bunaqa hamma vaqt ham bо‗lavermaydi. 
Asteniyaning giperstenik variantida, 
masalan, faollikning kuchsizlanishi 
kuzatilmaydi. Latentlik holati yuqori holdan toyishda birga kechmaydi. Bundan 
kelib chiqadiki, kо‗rsatilgan tushunchalar (ularga taalluqli bо‗lgan klinik kо‗rinish) 
ularning tashqi mos kelishida identik hisoblanmaydi.