Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Opiy (afyun) giyohvandligi. Af‘yunmandlik-af‘yun va uning birikmalari
(morfin, promedol, geroin, opiy, kodein, kodterpin va boshqalar) teri ostiga, tomirga, ichish yoki chekish paytida xavo orkali organizmga yuboriladi. Af‘yunni bir marta qabul qilgan kishida ko‘tarinki kayfiyat, rohatbaxsh «tinchlik» sezgisi, ijobiy mazmunga ega bo‘lgan o‘zgaruvchan tasavvur va tushsimon xayollarning paydo bo‘lishi kuzatiladi. Fikrlash, so‘zlash va ba‘zida harakatlar tezlashadi. Tashqi ta‘sirotning kuchi susayadi yoki yo‘qoladi. Narkotik moddalarning doimiy qabul qilish, yuqorida ko‘rsatilgan ko‘tarinki kayfiyat holati af‘yunga xirs qo‘yishga, tez orada ruhiy va jismoniy qaramlikka olib keladi. Opiyning kimyoviy xosilasi - geroin bo‘lib, geroinli giyoxvandlikka kishilar 1-2 marotaba in‘eksiya qilganlaridayok o‘rganib, unga tobe bo‘lib qoladilar. In‘ektsiyadan so‘ng tanaga yoqimli issiqlik yuguradi, qo‘l va oyoqlar og‘irlashadi, bo‘shashish paydo bo‘lib 2- 3 daqiqalik tinchlik paydo bo‘ladi. Kayfiyat ko‘tarilib, juda yoqimli uyquga sabab bo‘ladi. Bu holat 8 soat davom etadi. Giyoxvand geroinni tez-tez qabul qila boshlaydi. Organizmni surunkali zaharlay boshlaydi. Giyoxvand terisining rangi qoramtir ersimon bo‘ladi.1-oy davomida ruhiy qaramlik shakllanadi.Eyforiya holati 4 soatga qisqaradi,tolerantlik ortib boradi va 1,5-2 oy mobaynida jismoniy qaramlik rivojlanadi. Af‘yunmandlik kasalligining kechishida af‘yunga chidamlilikning oshishi, uni iste‘mol qilishni birdaniga to‘xtatib qo‘yishganda xumorning paydo bo‘lishi asosiy o‘rinni egallaydi. Xumor holati 15-20 soatdan so‘ng bemorning tez-tez esnashi, yo‘tal paydo bo‘lishi, ko‘zi yoshlanishi, yurak urishi va nafas olishning tezlashib ketishi, titroqning paydo, badan uvishishi, ko‘z qorachig‘ini kengayib ketishi, oyoq-qo‘l mushaklarining tortishishi, ich surishi bilan tavsiflanadi. Bemor xumor tutgan paytda juda tajang, qo‘zg‘aluvchan, jaxldor bo‘lib af‘yunga cheksiz moyillik sezadi va bu borada konun buzarlikka ham kul urishi mumkin. Kasallik okibatida 2-4 kundan keyin bemorlarning axvoli asta- sekin og‘irlashadi, uning umumiy qo‘pollashuvi, dunyoqarashining torayishi kuzatiladi. Bundan tashqari, bemor ichki a‘zolarining faoliyati ham bo‘ziladi. Af‘yunmand kishining tashqi ko‘rinishi ham o‘ziga xos bo‘lib teri qavatining 111 nihoyatda qurib ketishi va qorayib, ersimon rangga kirishi. Yuzlarida paydo bo‘lishi.Badan terisining korayib ketishi, kuz qorachig‘ining torayib ketishi, vegetativ buzilishlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi. Opiyning hosilasi morfin hisoblanib, u og‘riqsizlantirishda ishlatiladi. Morfin, promedol yoki geroin teri ostiga va tomirga yuboriladi, opiy ichiladi va tomirga yuboriladi yoki chekish paytida havo orqali kiradi. Bemorlarda fikrlash, so‘zlash tezlashadi. Xayol surish, rohatlanish, vaqtixushlik ko‘rinishidagi kayfiyatning ko‘tarilishi yuz beradi. Ba‘zida harakatlari tezlashuvi mumkin. Lekin bu holatning ma‘lum maqsadi bo‘lmaydi. Narkotik moddalarning kerakli miqdorini olish uchun qilingan yo‘nalish bundan istisno. Moddalarni doimiy iste‘mol qilish tez orada ruhiy va jis- moniy qaramlikka olib keladi. Narkotik iste‘mol qilish barcha istaklardan ustun turadi. Morfinga bo‘lgan tolerantlik juda tez hosil bo‘ladi, bir necha haftadayoq birinchi miqdordan ancha ko‘proq modda iste‘mol qilishga o‘rganib qolinadi. Bemorlarda morfin kabi opiy xosilalarini surunkali iste‘mol qilish natijasida o‘z ishiga, atrofdagilarga qiziqish yo‘qoladi, qiziqish doirasi keskin torayadi. Bemorlar qo‘pol, hudbin bo‘lib qoladilar. Ularning hulqi asotsial bo‘lib qoladi. Bemorlar barcha ishga qodir bo‘lib qoladilar, hatto narkotik moddalar topish harakatida xech narsadan qaytmaydilar. Abstinent sindrom — avvaliga kuchsizlanish, ko‘z yoshlanishi, qorachiqning torayishi va titrash bilan tavsiflanadi. Ma‘lum vaqtdan so‘ng(15—20 soat) titrash, qorachiqning kengayishi kuzatiladi. Bemorda tumov, aksirish, yo‘talish, ko‘z yoshlanishi va terlash kuzatiladi. Ichak harakati tezlashadi. Opiy giyoxvandligidagi abstinentsiyaning ruhiy qo‘rinishi bezovtalanish, kuchli tarqoq og‘riq, yurak urishi va nafas olish tezlashuvi, arterial bosim ko‘tarilishi bilan tavsiflanadi. Keyinroq (2—3 kundan keyin) ko‘rsatilgan alomatlar kuchayib, ularga mushak og‘riqlari, kuchli uyqusizlik qo‘shiladi. Bemor tanasida, asosan bo‘g‘imlarida, belda, qorinning pastki qismida kuchli og‘rik sezadi. Bu simptomlar 3-4 kundan so‘ng juda kuchayadi. Bemorning ahvoli og‘irlashadi, ishtahasi yo‘qoladi, qayt qilishi, ich ketishi kuzatiladi. 4-5 kunlardan so‘ng bu alomatlar yo‘qoladi. Lekin 1-2 oy ichida ba‘zi-ba‘zida bo‘g‘imlardagi og‘riklar, uyqusizlik bezovta qilib turadi. |