Psixodiagnostikadan savollar va javoblar

Chizilgan figuralar xususiyatlari tahlili

Oila a’zolarining grafik tasvir xususiyatlari bolaning ayrim oila a’zosiga nisbatan emosional munosabatini, bola uni qanday idrok etishi, bolaning «Men-obrazi», uning jinsiy identifikasiyasi kabi keng qamrovli ma’lumotlar berishi mumkin.

Bolaning oila a’zolariga emosional munosabatini baholashda quyidagilarga alohida e’tibor berish zarur:

1) tana detallari miqdori: bosh, soch, quloqlar, ko‘zlar, ko‘z qorachig‘i, kipriklar, qosh, burun, yuz, og‘iz, bo‘yin, yelka, qo‘llar, kaft, barmoqlar, oyoq, tovonning mavjudligi;

2) kiyim detallari va bezaklar: bosh kiyimi, yoqa, galstuk, bant, cho‘ntak, kamar, tugmacha, soch turmak elementlari, kiyimning murakkabligi, bezaklar;

3) figurani chizishda qo‘llanilgan ranglar miqdori.

Odatda insonga ijobiy emosional munosabat uning rasmini chizishda (pozitiv) ijobiy konsentrasiyada namoyon bo‘ladi, ya’ni tana detallarining miqdori, kiyim detallari va bezaklari hamda turli ranglar qo‘llanilishida ifodalanadi. Va aksincha, insonga negativ munosabat sxematik tasvir, ba’zida tananing muhim qismlari (bosh, oyoq, qo‘l) tushib qoldirilishida ham aks etadi. Odatda, bolalar ota yoki onasini ko‘rinishini kattalashtirib chizishadi. Bu haqiqatga yaqin. Ba’zida esa chizilgan figurani munosabati oila a’zolari real munosabatlariga mos kelmaydi, masalan, 7 yoshli bola o‘z ota-onalaridan balandroq tasvirlanishi mumkin. Bu bola uchun figuraning kattaligi kuch, ustunlik, ahamiyatlilikni ifodalash vositasi bo‘lib xizmat qilishidan dalolat beradi.

Masalan, 6 yoshli qiz rasmida onasi otasidan 3 marta katta qilib chizilgan. Bu oilada ona avtoritar rahbar bo‘lib, dominantlik qiladi.

Ba’zi bolalar o‘zlarini hammadan katta yoki ota-onalari bilan teng qilib chizadilar. Bu esa bir tomondan, bola egosentrizmidan, ikkinchi tomondan qarama-qarshi jinsdagi ota yoki onaga «raqobatchi» ekanligini ta’kidlash maqsadida qilinadi. Shu bilan birga «raqibini» kichraytirish yeki umuman chizmaslik hollari ham uchrashi mumkin.

O‘zlarini ahamiyatsiz, ortiqcha deb his qiluvchi hamda ota –onalari tomonidan mehribonchilik, g‘amxo‘rlik talab qiluvchi bolalar o‘zlarini boshqa oila a’zolariga nisbatan ancha kichik hajmda tasvirlaydilar.

Shuningdek, impulsiv, o‘ziga ishongan, ustunlikka moyil bolalar o‘zlarini juda katta, hatto butun daraxt xajmida tasvirlasalar, xavotirlanish, himoyasizlik hissi mavjud bolalar o‘zlarini haddan tashqari kichik qilib chizadilar.

Oila a’zolari xususiyatlarini tahlil qilishda tananing alohida qismlari tasviriga alohida e’tibor berish lozim. Chunki, tananing alohida qismlari muayyan faollik sohasi bilan bog‘langan bo‘lib muloqat, nazorat, xavotirlanish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.

Qo‘llar dunyoga ta’sir etish, boshqa odamlar xulq-atvorini jismoniy nazorat qilish vositasi hisoblanadi. Agar bola qo‘llarini baland ko‘targan holda tasvirlagan bo‘lsa, barmoqlari uzun bo‘lsa, bu ko‘pincha uning agressiv istaklari bilan bog‘langan bo‘ladi. Ba’zida tashqi ko‘rinishdan yovvoyi ko‘ringan bolalar ham shunday rasm chizadilar. Bunday bolalar atrofdagilarga nisbatan dushmanlikni his qiladilar, ammo uning agressiv xulq-atvori bosilgan. Bu shuningdek, o‘z zaifligini kompensasiya qilish, kuchli bo‘lish istagi, hokimlik xohishidan ham darak berishi mumkin. Agar bola «agressiv» qo‘llar bilan bir qatorda keng yelka va shunga o‘xshash mardlik va kuch atributlari, timsollarini tasvirlasa, bu tavsif yanada ishonchli bo‘ladi.

Ba’zida bola barcha oila a’zolariga qo‘l chizadi, o‘ziga esa chizishni «unutadi». Agar bunda bola o‘zini noproporsional tarzda juda kichik tasvirlasa bu kuchsizlik, oiladagi o‘zining ahamiyatsizligi, atrofdagilar uni haddan ziyod nazorat qilishi, uning faolligini bo‘g‘ishi hissidan darak beradi.

Bosh – «men» lokalizasiyasi, intellektual va perseptiv faoliyat markazi.

Yuz – tananing muloqot jarayonidagi eng muhim qismi.

3 yoshdan boshlab, bolalar albatta bosh hamda tananing ba’zi qismlarini chiza boshlaydilar.

Agar 5 yoshdan oshgan bolalar (normal intellektli) rasmda tana qismlari – ko‘z, og‘izni tushirib qoldirsalar, bu muloqot sohasidagi jiddiy buzilishlardan dalolat beradi.

Agar boshqa oila a’zolarini chizishda bosh, yuz belgilarini qoldirib ketsa yoki yuzni shtrix bilan chizsa, bu shu tasvirlangan shaxs bilan nizoli munosabatlar mavjudligini ko‘rsatadi.

Qizlar o‘Іil bolalarga nisbatan yuzni ifodalashga ko‘proq e’tibor beradilar, ular ko‘proq detallarni aks ettiradilar (jinsiy identifikasiya).

Tish va og‘izni alohida ajratish agressiyaga moyil bolalarga xos. Agar bola o‘zini emas, oila a’zolaridan birortasini shunday tasvirlasa, ko‘pincha, bu odamning bolaga nisbatan dushmanchilik munosabati hamda bolaning qo‘rquv hissi bilan bog‘langan bo‘ladi.

Shunday qonuniyat mavjudki, yoshi kattalashgan sari bola tasvirlayotgan odami rasmi yangi detallar bilan boyib boradi. Agar 3,5 yoshli bolalar bosh va oyoq bilan chegaransalar, 7 yoshda tana sxemasi boy, unda detallar ko‘p bo‘ladi.