Psixologik xusijsiyatlari

hvojlanishi alohida ahamiyatga ega.
Chaqaloq motorikasi tug‘ilganidan boshlab yetarlicha tashkiliylikka 
cga, u holatlami boshqarishga mo‘ljallangan ko‘pgina mexanizndami 
()‘z ichiga oladi. Chaqaloqda ko'pincha oyoq-qoilarining yuqori 
liarakatchanlik faolligi paydo bo'ladi, bu kelajakda koordinatlashgan 
harakatlarni murakkab inajmuini shakllanishida ijobiy ahamiyutga ega. 
C'haqaloq bolalarda qo‘l--oyoqlar bukilib, barmoqlar musht bo‘lib turadi.
Hay otining birinchi oylarida, bola bezovtalangan paytlarda, qo‘l va 
oyoqlaniing harakati juda betartib, bir-biriga moslashniagan, beixtiyor 
liolda bo‘ladi. Keyin hijrakatlar asta-sekin «ongli»lashib boradi va bu 
luirakatlar yangi sezgilaming manbai bo‘lib xizmat qiladi, bu 
murakkabroq harakatlarga o‘tishni tayyorlaydi. 3*3,5 oylik bola, unda 
hall aniq koordinatsiyalashgan harakat bo‘lmasa ham, qo‘llarini 
o'yinchoqlarga uzatadi. Aniq koordinatsiyalashgan haraliat 4 oyli bolada 
yaxshi ko‘rinadi. Bola o‘yinchoqni bemalol qo‘liga ololadi. Uni tutib 
olib, u-bu yog‘iga qaraydi, og‘ziga tegizib ko‘radi va shu yo‘l bilan 
ko plab har xil taassurotlar oladi. Ikki oylik bola, qomi bilan yotqizib 
i|o'yilsa, boshini ko‘tara boshlaydi. IJch oylikda esa yotgan holda

---

tirsagiga tiranib turadi va bemalol u yoq-bu yoqqa qaray oladi. Shu bilan 
birga, qo‘ltig‘idan tutib turilsa, oyog‘ida turadi. 8-8,5 oyligida 
boshqalfiming yordamisiz o‘tira oladi, emaklaydi va biror narsaga 
suyanib oyog‘ida tura oladi. 12-13 oyligida o‘tirib, tura oladi, birovning 
yordamisiz qadam qo‘ya oladi, demak, bola yura boshlaydi. Bolaning 
vaqtida yurib ketmasligiga salomatligiiiing nochorligi, chaqaloqligida 
ko‘p kasal bo‘lganligi va umxmiiy harakat hamda sezj^ organlarining 
kech rivojlanishi sabab bo‘ladi. Bolaning harakatlari rivojlanishi 
hayotini birinchi yilidfi judayam tez maromda kechadi, o‘n ikki oy 
ichida erisliilgan taraqqiyot hayratlanarli.
Cheklangan qo‘l-oyoq, boshni tug‘ma umuimiy elemental 
harakatliir to‘plamidan iborat imkoniyatga ega bo‘lgan, amalda 
yordamga muhtoj mavjudotdan bola kichkina odamga aylanadi, u 
nafaqat ikki oyoqda oson turuvchi, b£ilki muhitda nisbatan ozod va 
mustaqil harakatlanuvchii oyoqlar harakati bilan bir vaqtda fazoda qo‘l 
bilan murakkab boshqiunv harakatlarini va atrofdagi olamni tadqiq 
etishga mo‘ljallangan harakatlami amalga oshira oladi. Yangi tug'ilgan 
bolada (Jiqqat qilish qobiliyati bo'lmaydi. Unda turli qo‘zg‘ovchilar 
ta’sirida asta-seto ixtiyorsiz diqqat rivojlanib boradi. Bolaning tasawur 
doirasi qancha qisqa bo‘lsa, uning o‘zi uchun tanish va yangi bo‘lgan 
predmetga nisbatan diqqati shuncha intensiv va davomli bo‘ladi. 
Diqqatmng psixik ta’siri ma’lum, u sezgi kompleksini iirokka aylantiiib, 
psixik jarayonlaming o‘tishini kuchaytiradi va tasawurlarning xotirada 
mustahkam saqlanisliiga yordam ЬегаШ.

---