Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

Dj.Uotsonning bixeviorizm konsepsiyasi
A so siy tadqiqot predm eti
Tashqi kuzatish, xulq-atvorni o lg a n is h
Tadqiqot m etodlari
K uzatish, eksperim ental o lg a n is h
A so siy tushunchalar
X ulq-atvor, 
shartsiz 
reaksiya, 
shartsiz
stim ul, shartli reaksiya, shartli stim ul
A so siy g ‘oyalari
X ulq -atvorn in g 
tashqi 
ijtim oiy 
o m il—
stim ulga b o g liq lig i: asosiy sxem a «stim ul-
reaksiya». O lm is h tajriba, o lg a n is h n in g
roli e ’tiro f etiladi: o lg a n is h = rivojlanish.
R ivojlanish o m illari
Ijtim oiy o m il, o lg a n is h
A fza llig i
In son ga ta ’lim berishga nisbatan o p tim is-
tik m unosabat, m u h it sharoitlariga e ’tibor
qaratilganligi
K a m ch ilig i
— xu lq -atvorn in g ich k i (p sixologik ) o m il-
laridan voz k ech ish va to ‘liq rad etish;
— barcha tirik organizm lar xulq-atvoridagi
u m u m iylik n i izlash; taraqqiyotda in so n g a
xos b o ‘lgan o ‘ziga x o slik n i rad etish;
— in so n haqida m exan istik tasavvur;
— ta ’lim n in g passiv xarakteri — in so n
ta’sir obyekti sifatida;
— haqiqat yan gi paydo b o lg a n xulq-atvor­
n i tu sh u n tirish n in g m u m k in em asligi.
130

---

Uning fikricha, tug‘ma instinktlar ham insonlarga, ham hay- 
vonlarga bir tekis taalluqli bolib, ular odamlarning motivida ol- 
din 14 ta, keyinchalik esa 18 tagacha «asosiy instinktlar» sifatida 
hukm surishi mumkin.
7.2. Operant olganish
Edvard Torndaykning psixologiya faniga qo‘shgan hissalaridan 
biri «odam shunchaki fikrlay oladigan boshqa bir jonivor» de­
gan ta’kid edi. Edvard Torndayk o‘zining psixologiyadagi tizimini 
«Maqbul bixeviorizm» deb atagan. Uning fikricha, organizm 
xulq-atvori ma’lum bir adaptativ maqsadga yo‘nalgan. Bixeviorist 
bolgan Tolmen Kurt Levin tufayli geshtalt nazariyasiga qiziqib 
qoladi.
Klerk Xallning fikrlariga I.P.Pavlov, Ch.Darvin, E.Torndayk,
E.Tolmenlar ishlari o‘z ta’sirini kolsatgan. Uning nazariyasi 
ushbu tadqiqotchilarning nazariyalari hamda Nyuton fizikasini 
siznetlashga urinish edi. U gipnoz bilan qiziqadi hamda 1933-yil- 
da shu mavzuda kitob yozadi1.
Haqiqatdan yangi xulq-atvorni egallash shartlarini eksperi­
mental tadqiqi, shuningdek, olgatish dinamikasi amerikalik 
psixolog E.Torndaykning diqqat markazida bolgan. E.Torndayk 
ishlarida hayvonlarda muammoli vaziyatlarni hal etish qonuni- 
yatlari ko‘proq olganilgan. Hayvonlar mushuk, it, maymun max­
sus yasalgan muammoli quti yoki labirintdan mustaqil ravishda 
chiqish yo‘lini topishlari kerak edi. Keyinchalik xuddi shunday 
tajribalarda sinaluvchi sifatida kichik yoshdagi bolalar ishtirok 
etgan. Labirint yoki eshikni ochish vazifasini hal etish usulini 
qidirishini namoyon qiluvchi murakkab, ichki sabab natijasida 
yuzaga kelgan bunday xulq-atvorni tahlil qilishida ma’lum bir 
reaksiyani yuzaga keltiruvchi stimulni ajratish qiyin. E.Torndayk 
ma’lumotlariga k o la dastavval hayvonlar ko‘plab tartibsiz hara-