Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

1 Шаповаленко И.В. Взаимоотношения поколений в семье / / Психология
семейных отношений с основами семейного консультирования/ Под ред.
Е.Г.Силяевой,- М.2002.С.65—120.
344

---

lari, o‘z rejalarini amalga oshirishlari, qiyin mas’uliyatni o‘z zim- 
malariga olishlari birmuncha qiyin kechadi.
Ular ko‘pincha intellektual xarakterdagi muammolarni ham 
qiyinchilik bilan yengadilar. 0 ‘smirlik davrida bolalarning atrof­
dagi odamlar bilan shaxsiy va ish yuzasidan bo‘ladigan munosa- 
batlaridagi mavqei o'zgaradi. Endi o‘smirlar o‘yin hamda dam- 
ga kamroq vaqtlarini ajratgan holda ko‘proq jiddiy ishlar bilan 
shug‘ullana boshlaydilar va ularda bilish jarayonlari jadal rivoj- 
lana boshlaydi. 0 ‘qish o‘smirlar hayotida katta o‘rinni egallaydi. 
Ularga mashg‘ulotlarning mustaqil shakllari yoqadi. Boshqa davr 
bolalariga nisbatan o‘smirlarning fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlash- 
tirishlari, qiziqishlarining ortishi, o‘qituvchining o‘quv materia­
lini tushuntira olish mahoratiga bogliq. Bilim olganish ehtiyoj­
lari asosida asta-sekinlik bilan o‘quv fanlariga nisbatan qat’iy 
ijobiy munosabat shakllanadi. Bu davrda o‘qishning yangi motiv­
lari yuzaga keladi. Bu motivlar o‘smirning, hayotiy rejalari, kela- 
jak kasbi va ideali bilan bogliq boladi. Aynan o‘smirlik davridan 
boshlab, bolalar hayotiy, ilmiy, badiiy bilimlarni kengaytirishga 
alohida ehtiyoj sezadilar va bunga harakat qiladilar. Bilimli bola 
tengdoshlari orasida hurmatga sazovor boladi. Bilim o‘smirlarga 
alohida bir quvonch baglshlaydi va uning tafakkur qilish layoqa- 
tini rivojlantiradi. Bu davrda o‘quvchilarga beriladigan o‘quv ma- 
terialining hajmi katta bolgani uchun ham uni eslab qolishi yoki 
bir necha marta takrorlash yoli bilan o‘zlashtirishi qiyin. Buning 
uchun o‘quvchi o‘quv materialining mazmunini tahlil qilishi, un- 
dagi mantiqiy tuzilishni bilishi muhim. Bu davrda bolalarning 
idroki, diqqati va tasavvurlari rivojlanadi, lekin bu rivojlanish 
bolaning o‘ziga va atrofdagilarga sezilmagan holda kechadi. Shu 
bilan birga bu davrda bolaning xotirasi, nutqi, tafakkur jarayon­
lari ham jadal rivojlanadi. Bu o‘zgarishlar atrofdagilarga sezilar­
li darajada boladi. 0 ‘smirlik davrida o‘z-o‘zini anglash daraja- 
si kengayadi va unda boshqa odamlar, olam haqidagi bilimlari 
chuqurlashadi. 0 ‘yin faoliyati asta-sekin kamayib, yangi faoliyat- 
lar yuzaga kela boshlaydi. Psixik rivojlanishning yangi bosqichi
345

---

boshlanadi. 0 ‘smirlik davrida o‘z faoliyatini nazorat qilish rivoj- 
lana boshlaydi va o‘zini-o‘zi boshqarishga intilishi kuchayadi. Bir 
so‘z bilan aytganda, o‘smirlik davri psixik rivojlanishda keskin 
burilish davri hisoblanadi.