Umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari (Q.Odilov) (1)
2.1. Yarim oMkazgichlar va ularning xossalari Yarim oMkazgich, kristallik yoki am orf moddalar hisoblanib,
ulaming hajmiy qarshiligi uy harorati sharoitida 104 dan I04 O nrsm
gacha atrofida boMadi. M etallarda hajmiy qarshilik 10 6 dan 10'4
Om-sm. gacha, dielektriklarda 105 dan 1022 Om sm. gacha boMadi.
Oarshiligining miqdori bo'yicha yarim oMkazgichlar oMkazgichlar
(metallar) va oMkazuvchi boMmaganlar (dielektriklar) orasida joy
egallaydi.
Yarim oMkazgichlarga germaniy, kremniy, selen, mis oksidi
va boshqa m oddalar kiradi. Ular texnikada ko‘p qoMlaniladi.
Yarim oMkazgichlar qarshilikning harorati, elektr va magnit
maydonlari kuchlanishi, yorugMik darajasi, mexanik kuchlanish,
elektromagnit nurlanish ta ’siri va boshqalarga kuchli bogMiqdir.
Yarim oMkazgichli asboblar asosan germaniy va krem niydan
tashkil topgan boMib, o ‘zining tashqi ustki qismidagi qobigMda
4 tadan valentli elek tro n lar boMadi. Lekin ichki qism ining
qobigMga joylashgan 28 ta germ aniy atom ining elektronlari va
10 ta krem niy ato m in in g elek tro n lar, y ad ro lar to m o n id a n
m ustahkam ushlanib turadi va har qanday holatlarda u uzilib
ketmaydi. Faqatgina yarim oMkazgichlar atom larning 4 ta valentli
elektronlari uzilishi va erkin boMishi m um kin, u ham b a ’zida.
Ritta boMsa ham elektronini yo ‘qotgan yarim oMkazgichning
atom i, musbat ionli boMib qoladi.
Atomlararo aloqadan ajralib chiqqan elektronlar erkin boMib
qoladi, elektronlar chiqib ketgan bo‘sh joyi «teshik» deb ataladi.
Yarim oMkazgichda harorat qancha yuqori boMsa, unda shuncha
ko'p erkin elektronlar va teshiklar boMaldi.
Yarim oMkazgich atom larining o 'zaro aloqasini quyidagi
sxemadan ko‘rish mumkin:
116
www.ziyouz.com kutubxonasi
2 1.1-ra.jm. Yarim o'tkazgich tarkibining
soddalashtirilgan sxemasi.
