Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.6. Tranzistorlarning tuzilishi va ishlash jarayoni,
dinistorlar, volt-amper tavsifi
Endi tranzistorlarning ishlash tartibini eng ko‘p tarqalgan 
umumiy em itter sxemasi bilan ulangan tranzistorlarda ko'ramiz.
Bu 2.6.1-rasmda keltirilgan. 
U
m a n b a c h iq is h z a n jirig a
u langan, e lek tro n lam p alar 
sxemasida maqsadiga muvofiq 
manbaga to ‘g‘ri keladi. E.yu.k. 
Uke
manba energiyasi hisobiga 
k irish sig n a li 
Ukit
q u v v a ti 
kuchayadi. E.yu.k. 
U^
manba 
elektron lampalarning kucha- 
ytiruvchi sxemalarida setkali 
surilish manbaiga to‘g‘ri keladi, 
u n in g y o rd a m id a d in a m ik
xarakteristikada va nagruzka 
liniyada boshlang‘ich A’ va A 
ishchi nuqta belgilanadi.
Uki{ =
0 b o ‘Iganda baza 
z an jirid a
tin c h tok
2.6.1-rasm.
Umumiy emitter 
sxemasi bo'yicha ulangan 
tranzistorining dinamik tavsifi.
■ bo 
............ .... 
—
° q a
boshlaydi, u kollektor zanjirida
! 2 4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

/lo tokini chaqiradi. / ko toki, 
baza 
tokiga to ‘g‘ri kelib, chiqish tavsifi 
bilan nagruzka liniyasi kesishish 
nuqtasi bilan aniqlanadi.
Kirishda o ‘zgaruvchan kuch- 
lanish 
Uki[
paydo bo‘lishi bilan baza 
toki /. 
dan /. . gacha atrofda 
o ‘zgaradi, bu dinam ik tavsif va 
nagruzka liniyalarini B'C’ va BC 
uchastkalar bo ‘yicha ishchi nuq 
talarn in g h arak atlan ish ig a olib 
keladi.
Tranzistorlar: epitaksial, plahar, polevoy bo'ladi. Polevoy 
tranzistorlar odatdagi tranzistorlardan faoliyat prinsipi bilan farq 
qiladi. Polevoy tranzistorning chiqish zanjirida elektr-teshik o ‘tishi 
yo‘q, shuning uchun ularni injeksiyasiz tranzistorlar guruhiga ki- 
ritiladi.
Polevoy tranzistoming volt-amper tavsifi quyidagi 2.6.2-rasmda 
ko ‘rsatilgan. U ndan ko‘rinib turibdiki, tavsifning katta kuch- 
lanishlarida 
Ut
kanalning zaryad tashuvchilar tom onidan toMishi 
sababli gorizontal ko‘rinishda bo‘ladi. Polevoy tranzistorlar 150 mGs 
gacha bo‘Igan chastotalarda yaxshi ishlaydi.
3-bob.
F O T O E L E K T R O N A S B O B L A R
3 .1 . T a s h q i v a ic h k i f o t o e f le k t li fo to e le m e n tla r
F otoelektron asboblar deb, yorugMik energiyasini elektr 
energiyasiga aylantirish sodir bo‘ladigan asboblarga aytiladi.
YorugMik oqimining fotoelektron asbobga ta'sirini xususiyatiga 
ko‘ra, ichki va tashqi. fotoeffektli asboblarga boMinadi. Ichki 
fotoeffektli asboblarda foton ta ’sirida zaryad tashuvchilaming 
(elektronlar va teshiklar) generatsiyalanishi sodir boMadi. Tashqi 
fotoeffektli fotoelektron asboblarda esa foton ta'sirida fotoelektron 
emissiya yuzaga keladi.
lchki fotoeffektli fotoelektron asboblarga: fotorezistorlar, 
fo to g alv an ik e le m e n tla r, fo to d io d la r, fo to tra n z is to rla r va
2.6.2-rasm.
Polevoy 
tranzistoming statik volt- 
amper tavsifi.
125
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fo to tiristo ria r; tash q i fo to effek tli fo to e le k tro n asboblarga: 
elek tro v ak u u m va gaz t o ‘ld irilg an fo to e le m e n tla r h am d a 
fotoelektron ko‘paytirgichlar kiradi.
3 .2 . L a m p a li f o t o e le m e n t la r n in g t u z ilis h i, is h la s h t a r t i b i ,
a s o s iy t a v s if la r i v a p a r a m e t r la r i
Elektrovakuumli fotoelem ent shisha 
ballon bo‘lib, unda 10 6 mm. simob ust. 
atrofida bosimli vakuum hosil qilingan va 
ikkita elektrod — fotokatod K va anod A 
jo y la sh tirilg a n . S hisha b a llo n n i ichki 
yuzasining yarm iga, y a’ni ichki yarim
sferaga katod qo‘yiladi. Katod materiali 
sifatida kislorod bilan aktivlashtirilgan seziy 
ishlatiladi, ba'zida surmali-seziyli katod 
(SbCs3) tayyorlanadi. K atodning uchini 
shisha ballonning yon qismida joylashtiriladi.
Elektrovakuum fotoelem entlarning volt-am per tavsiflari / = 
/ ( £ / ) shuni ko'rsatadiki, fototok boshida kuchlanishning ko‘payishi 
bilan tez o'sib boradi, so‘ng yorug‘lik oqimi F-const bo'lganda, 
deyarli o ‘zgarishsiz qoladi. Buni quyidagicha tushuntirish mumkin.
T o ‘yingan kuchlanish sodir b o ‘lganda, foto k ato d bilan 
nurlanuvchi barcha elektronlar anod yuzasiga yetadi va keyingi 
tokning juda kichik