Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

bunda:
(o = 2 3,14 50 = 314 s '
Elektr qurilmalari uchun asosiy chastota sifatida 50 Gs chastota 
qabul qilingan. Elektr mashinalar, transform atorlar, elektr lam- 
palar, priyomniklar, televizorlar, sovutgichlar va boshqa iste’- 
m olchilar shu tebranishda ishlaydi.
4.2. Bir fazali sinusoidal o‘zgaruvchan tok
0 ‘zgaruvchan tokning eng ko‘p tarqalgan manbalaridan biri 
mexanikaviy energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi 
sinxron generatordir. G eneratorning qo‘zg‘almas qismini stator 
deyiladi. Harakatlanuvchi o'zgarm as magnitli qismini rotor deb 
ataladi. Statorda chuqur ariqchalarga o'rnatilgan o'ram lar bo'lib, 
ularning uchlaridan o 'tkazgichlar (sim lar orqali) elektr toki
iste'molchilarga uzatiladi. 
G eneratorning magnitli 
rotori mexanikaviy kuch 
b ila n a y la n tirilg a n d a , 
generatoming o'ramlarida 
elektr hosil boMadi. Eng 
sodda bir fazali o ‘zgaruv- 
chan elektr toki genera- 
tori 4.2.1-rasm da k o ‘r- 
satilgan.
f
P n
r c
/ = i r Gs
4.2.2-rasm da gene- 
ratorning stator va rotori 
yoyib ko'rsatilgan.
Magnitli rotor aylan- 
ganida qo‘zg‘almas stator- 
dagi izolyatsiyali o'tkaz-
4.2.1-rasm.
Ikki qutbli generator.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.2.2-rasm.
Stator bilan rotor oralig'idagi magnit induksiyasining 
taqsimlanish egri chizig'i.
gichlarni (simlarni) magnit maydoni kesib o'tadi, m ashinada 
o'zgaruvchan tok hosil bo‘ladi. Bunday elektr mashinani bir fazali 
o'zgaruvchan tok generatori deyiladi. 0 ‘zgaruvchan tok manbalari 
har xil bo'lishi mumkin.
0 ‘zgaruvchan tok generatorining rotoriga o ‘tkazgich o'ramlari 
joylashtirilgan bo'lsa, u holda rotordagi o'ramlarga o‘zgarmas elektr 
toki ulanib, unda elektr magnit hosil qilinadi. Bu o'ram lar o ‘z- 
garuvchan tok generatorining qo ‘zg‘atuvchan cho‘lg‘amlari deb 
ataladi. Bunday generatorlarda miqdori va yo‘nalishi o'zgaruvchan 
tok hosil boMadi.
Yuqorida ko'rsatilganidek, o ‘zgaruvchan tokning burchak 
chastotasini quyidagicha yozish mumkin:
3 -2 6
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2n
.
“ = 
y
=
Bu ifoda o ‘zgaruvchan tok fazasining 1 sekundda radian 
o ‘zgarishini ko‘rsatadi. M asa lan ,/= 50 Gs chastota uchun burchak 
chastota w =314 rad/s.
co ga ko‘ra elektr yurituvchi kuch, kuchlanish va toklar cho‘qqi 
qiymatlarining vaqt 
1
(4.2.3-rasm) bo‘yicha emas, balki 
co/ 
(rad) burilish burchagi (fazasi) bo'yicha cho‘qqi miqdoriga bog‘liq 
ravishda grafigini (diagrammalarini) chizish mumkin.
4.2.3-rasm
Sinusoidal kuchlanish va tokning vaqt bo‘yicha o'zgarish
diagrammasi