Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

V 3
• 
Ut '
/, 
s in
2 LABORATORIYA ISHI
Uch fazali iste'molchilarning yulduz shaklida
ulangan zanjirini tekshirish.
>A
x, Y, Z
uchlari qo shilmagan sxema.
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uch fazali sistemaga iste'm olchilar (elektr lampalari) ulangan 
sxemani tuzing.
Uf
= 230 volt.
Elektr lampalarning har birining quw ati 100 vatt.
B
— bir fazadagi elektr lampasining /f tok kuchini topish 
kerak.
6-bob.
0‘ZGARMAS TOK ELEKTR MASHINALARI 
6 .1 .0 ‘zgarmas tok mashinalarining tuzilishi
6.1.1-rasmda o'zgarm as tok mashinasining umumiy ko‘rinishi 
va ko'ndalang kesimi ko'rsatilgan. Mashinaning qo ‘zg‘almaydigan 
qismi stator deb atalib, po‘lat magnit o ‘tkazgich (1) staninaga 
joylashgan (2). Magnit o'tkazgichning ichki doirasi bo‘yicha po‘lat 
qutblar joylashgan (3) bo‘lib, ular yupqa po'lat tunkalardan tay- 
yorlangan. Qutblarga o ‘ramli g ‘altak!ar joylashtirilgan (4). Tok 
bu g‘altaklardan oqib o ‘tib, qutblarda o'zgarmas magnit oqimlarini 
hosil qiladi. M ashinaning aylanuvchan qismi rotor deb atalib, 
po'lat tunukalardan silindr shaklida tayyorlangan bo'lib, uzuna- 
sidagi qirqilgan ariqchalar (pazalar) ichiga cho‘lg‘amlar oTalgan 
g'altaklar joylashtirilgan. R otor aylanganda bu oTam larda elektr 
yurituvchi kuch hosil bo'ladi. G 'altakdagi oTam lam ing uchlari 
kollektorlarga ulangan (5). Bu kollektor plastinkalar g‘ildirak 
shaklida bir-biriga izolyatsiyalar bilan yopishtirib joylashtirilgan. 
Bu izolyasiyalar shaffof mineral (slyuda) jismlardan tayyorlangan. 
Kollektorlarga tashqi tom ondan cho‘tkalar bosim bilan yopishib 
turadi (6). Bu cho'tkalar ko‘mirga o‘xshaydi. Ular alohida cho'tka 
ushlaydigan qismlarga joylashtirilgan (7). Kollektor cho‘tkalari 
bilan birga o'zgaruvchan tokni o'zgarm as tokga aylantirib beradi. 
Rotorning o ‘qi (vali) (8) podshipnikga joylashtirilgan bo'lib, ma- 
shinaning chetidagi qopqoqlarga 
0
‘rnatilgan (9). M ashinaning 
qutblariga joylashtirilgan cho'tkalardan chiqqan simlaming uchlari 
(10), yopiladigan qopqoqning ichiga olib kelinadi. M ashinaning 
oyoqlari (11) uni fundam entga mahkam lash uchun, dum aloq 
ilgaklari (12) esa uni koTarish va boshqa joylarga ko‘chirish uchun 
xizmat qiladi.
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q u tb la rig a jo y la s h tir ilg a n o ‘ra m la rn i q o ‘z g ‘a tu v c h i 
cho‘]g‘amlari deb aytiladi. 0 ‘ramlar qutblarda va ular orasida magnit 
m aydonini hosil qilish uchun xizmat qiladi. Mashina yakori 
aylantirilganda (generator vazifasida), unda elektr yurituvchi kuch 
hosil bo'ladi, agarda (dvigatel vazifasida) elektr toki ulanganda 
yakor o ‘rami deb aytiladi.