Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.4. Bipolyar tranzistorlar, ularning tuzilishi
va usullari
Tranzistorlar deb, kirish zanjirida tokning o ‘zgarishi chiqish 
zanjiridagi qarsh ilik n in g o ‘zgarishiga olib keladigan yarim 
o ‘tkazgichli asboblarga aytiladi. B a'zan e lek tr sig n allarin i 
kuchaytirishga yoki generatsiyalashga m o'ljallangan, n-p o ‘tuvchi 
yarim o ‘tkazgich asboblariga tranzistorlar deyiladi, ular 3 yoki 
undan ko‘p uchga ega bo‘ladilar.
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Tranzistor» so‘zi inglizcha «transformer of resistance» so'zidan 
kelib chiqib, «qarshilikni o ‘zgartiruvchi» degan m a'noni anglatadi. 
Tranzistorlarning quvvati, tebranishlar diapazoni, yasash tex- 
nologiyasi va faoliyat prinsipi bo'yicha turli klassifikatsiyalari mavjud. 
Xalq xo‘jaligida eng ko‘p tarqalgani bipolyar tranzistorlari 
hisoblanadi.
Emitter va kollektori teshikli bo‘lgan yoki p - elektr o ‘tka- 
zuvchanli va baza elektron elektr o'tkazuvchanli tranzistorlarni, 
p-n-p tipidagi tranzistorlar deyiladi.
2.4.1-rasm.
Tranzistorlarning 
sxemalarda ko'rsatilishi:
b—
baza; 
k—
kollektor; 
e—
emitter.
2.4.2-rasm.
P-n-p tipidagi 
tranzistorning sxema tuzilishi
Tranzistor bilan elektrovakuum triodini solishtirganimizda, 
em itter — katodga, baza — setkaga, kollektor — anodga to ‘g‘ri 
keladi. Setkali kuchlanish (kirish) orqali boshqariladigan trioddan 
farqi, tranzistor kirish toki orqali boshqariladi, shuning uchun 
tranzistorning kirish zanjirida, uch elektrodli lampalarning kirish 
zanjiriga nisbatan quw atdan foydalanish ko‘proq bo ‘ladi.
Endi p -n -p tipidagi tranzistorlarni ishlash prinsipi bilan 
tanishamiz. Tranzistoming kollektor (chiqish) zanjiriga o ‘tkazmaslik 
yo'nalishida 
EVb
manba ulanadi. Kollektor o‘tish joyida elektr 
maydonining keskinligi oshadi, kollektor o‘tish joyi orqali asosiy 
bo'lm agan tashuvchilarning harakatidan kelib chiqqan kollektor 
zanjirida kichik teskari tok paydo bo‘ladi. Bu tok kollektoming issiqlik
121
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

h
Teshik ra
e ie ktm n la r
dreyfi
Ustki
rekom binatsiya
Teshiklor d ifu v y a si
r
Teshikiar
dreyfit
hajm iy rekom hinatsiya
elektronlar
d reyfi
2.4.3-rasm.
P-n p tipidagi 
tranzistorlarda zaryadlar ko'chishi 
va tashuvchilarning rekombinatsiyasi 
taxminiy manzarasi.
toki deyiladi, chunki uning miqdori haroratga bog'liq bo'ladi va 
/ kho bilan belgilanadi.