Qadimgi misr kalendarlari

Qadimgi Rim kalendari kun hisobi


Rim imperatori Yuliy Sezar (er.avv. 100-44) erainizdan avvalgi 46-yilda kalendar islohotini o‘tkazdi. Yuliy Sezar ungacha Misrda bo‘lganida mahalliy kalendar uni qiziqtirib qo‘ygandi. Yangi kalendarni tuzishda Aleksandriyalik astronom Sozigen faol qatnashadi. Kalendar islohotchilari oldiga Misr «daydi kalendari»ni tugatib, so‘ngra uni qabul qilish vazifasi qo‘yilgan edi. Sozigen tuzgan bu kalendar Yulian kalendari (Yuliy Sezar sharafiga) nonii bilan tarixga kiradi.
Yulian kalendarida vilning boshi, yilning davomiyligi va qo'shimcha kunlarga alohida e’tibor berildi. Yulian kalendarida yilning birinchi oyi sifatida yanvar qabul qilindi. Eramizdan avvalgi 153-yildan boshlab Rim konsullari yanvarda o‘z xizmat vazifasini boshlardi. Yangi kalendarda eski Rim kalendaridagi ovlar nomi saqlanib qoldi. Bular: yanuaris. februaris, martius, aprilis, mayus, yunius, kvintilis, sekstilis, September, Oktober, november. desemberdir. Kalendarda toq oylar (6 ta) 31 kundan (yanuaris, martius, mayus, kvintilis, September, november), juft oylar (fevraldan tashqari) 30 kundan (aprilis, yunius, sekstilis, Oktober, desember), fevral 29 (30) kundan qilib belgilandi. Yulian kalendari soddaligi bilan ancha qulay, ikki voqea oralig‘idagi uzoq davrda o‘tgan sutkalar sonini topish ham ancha oson edi. Yilning uzunligi 365,25 sutkaga teng bo'lib, to'rt yillik sikl joriy qilindi. To‘rt yildan uch yili 365 kun (oddiy yil), to‘rtinchi yili esa 366 kun(kabisa yili)dan iborat edi. To’rtga qoldiqsiz bo'linadigan va yuz yilning oxirgi yillari (masalan, 100. 200, 300-yiIlar) kabisa yili hisoblangan.
Xulosa

Eramizdan avvalgi 44-yilda senat Yuliy Sezarning xotirasiga (vafot etgan yili) Kvintilis oyi (Yuliy Sezar shu oyda tug‘ilgan) ning nomini Yulius oyi deb o‘zgartirdi. Imperator Avgust ham kalendar islohotini o‘tkazadi. Chunki bu davrda (Sezarning vafotidan keyin) Rimdagi kalendar bo‘yicha mas’ul kohinlar kollegiyasi yilni hisoblashda xatolikka yo'l qo’yib kelmoqda edi. Ular ham to‘rtinchi yilni emas. balki uchinchi yilni kabisa yili qilib hisoblaydilar. Natijada kalendar yili tropik yildan ancha orqada qolib ketdi (Yulian kalendarining o‘zi tropik yildan 11 minut 14 sekund uzun).

Rim senati tomonidan imperator Avgustning g‘alabalari va kalendarni tuzatishdagi xizmatlari uchun «sekstilus» oyiga «Augustus» nomini beradilar1. Sekstilus oyi 30 kundan iborat edi. Rimda juft son baxtsiz raqam sanalgani va imperator nomi berilgan oy boshqalardan qisqa bo’lmasligi kerak deb hisoblab. u oyga yana bir kun qo'shdilar (fevral oyidan bir kun olindi). Natijada uchta oy (yulius, augustus, September) ketma-ket 31 kundan bo‘lib qoldi. Shuning uchun yilning oxiridagi to‘rtta ttyiii o'zgartirdilar. September va november 30 (ilgari 31) kundan, Oktober, ilesember oylari 31 (ilgari 30) kundan boiadigan boldi. Bu o'zgarish Yulian kalendarining belgilangan tashqi strukturasini (toq oylar 31, juft oylar 30 kundan bo'ladi degan) o‘zgartirib yubordi.
Bu davrda Rimda yetti kunlik hafta qabul qilindi. Rimga hafta lusliunchasi Sharqdan I asrda kirib kelgan bo‘lsa, faqatgina IV asrga kelibgina qabul qilindi. Sharqiy Rim (Vizantiya) imperiyasida ham Yulian kalendaridan foydalanilgan. Yulian kalendari keyinchalik zamonaviy kalendarni tuzishda asos boldi.