Qadimgi sharq mamlakatlarda iqtisodiy g‘oyalarning shakllanishi
IX-XV asrlarda O‘rta Osiyodagi iqtisodiy g‘oyalar
Yüklə 42,72 Kb.
|
5. IX-XV asrlarda O‘rta Osiyodagi iqtisodiy g‘oyalar.O‘rta Osiyoda dastlabki uygonish davrida olamga mashxur donishmandlar yetishib chikdi, ularning faoliyatida iqtisodiyot masalalari asosan to‘g‘ri talqin etildi. Isrofgarchilik, soliq, xisob-kitob muammolari ko‘tarildi. Markazlashgan davlat asoschisi Amir Temur va uning avlodlari davrida muxim iqtisodiy g‘oyalar vujudga keldi. Bu yerda boshqa mamalakatlardan ancha ilgari ishlab 10 chiqarish bilan birga savodga ham e’tibor berildi, foydaning katta qismi shu sohaga (ya’ni muamola sohasi) bilan bog‘liq ekanligi aytildi va "Buyuk Ipak Yo‘li" ni avj oldirishga ahamiyat berildi. Jaxonda birinchi marta byudjet (davlat xazinasi), kirim-chikim daftari, xisob-kitob, maosh, soglik, taksimot, nazorat masalalari ilmiy darajaga ko‘tarildi. Soglik tizimi daromad katta yordam berdi, ya’ni soglik daromadning o‘sishiga xalaqit bermagan. Bu davlatda iqtisodiy g‘oyalar asosida shunday iqtisodiy siyosat olib borilganki, davlat va xalqning turmush darajasi ancha yuksaklikka ko‘tarilgan. Sovdagorlarning faoliyati (10% foyda) kallob va tovlamachilardan farqlangan. Iqtisodiy erkin soxibkorlar tomonidan olib borilgan, ammo bunda davlat ham ancha ishtirok etgan (qonunlar amaliyoti nazorat etilgan). Ayniqsa yer, suv munosabatlarida muxim g‘oyalar bo‘lgan, masalan, yangi yer olganlar dastabki uch yil dovamida soliqdan ozod etilganlar. Ishlab chiqarishning shaxsiy manfaatdorlik tamoyiliga amal qilinganligi juda muxim narsa bo‘lib, u rivojlanishning bosh omili edi. Mamlakatlar rivojida tinch osoyishtalik va birlikning ahamiyati tushinib yetilgan (A.Navoiy). Dastlabki iqtisodiy g‘oyalar insoniyatning paydo bo‘lishi bilan shakllangan, ammo bizgacha yetib kelganlari e.a. 2-ming yillikka to‘g‘ri keladi, ko‘proq qadimiy Osiyo xalqlarining xo‘jalik faoliyatini aks ettiradi. Antik dunyoga ma’lum darajada birinchi iqtisodiyot mushoxadalar, ayrim iqtisodiy tushunchalar, kategoriyalar shakllana boshlagan. Qullikka asoslangan natural xo‘jalik, ayniqsa qishloq xo‘jaligi qo‘llabquvvatlangan, boylikning asosiy manbai mexnat deb xisoblangan Xindistonda "Buyumning qiymati" ni "ish kunlari" bilan belgilash, maxsulotning bozor baxosi bilan uning tabiiy o‘iymati o‘rtasidagi farq aytilgan, foyda masalasi ko‘tarilib, uning miqdori cheklangan. Davlatning iqtisodiga aralashuvi qo‘llab - quvvatlangan. Feodal yer egalari davrida natural xo‘jalik, ayniqsa qishloq xo‘jaligi asosiy edi, ammo shu bilan birga bu paytda shaxarlar soni o‘sdi, tovar-pul munosabatlari ham ancha rivojlandi, nisbatan erkin va samarali ishlab chiqarish usuli bo‘lgan krepostnoylikka o‘tildi. Avvalgi davrdagi natural xo‘jalik ishlab chiqarishni (T-T) asta-sekin T-P-T munosabatlari bilan almasha bordi (agrar yo‘nalish xal qiluvchi), iste’mol qiymatlarini yaratish baribir asasiy maksad bo‘lgan va shu g‘oya ximoya etilgan, mexnat qurollari takomillashgan davrda bu tabiiy bir xol edi. Feodal munosabatlar Sharqda nisbatan erta tarkib topdi va uzoqroq davom etdi. Arab mamalakatlari iqtisodiyotiga Islom aqidalari faol ijodiy ta’sir etdi. Qur’oni Karim va Xadislarda keltirilgan iqtisodiyotga aloqador qonun qoidalar 11 "Xidoya" va shu kabi boshqa fiqx kitoblarida keng o‘rganilib, amalga oshirildi, natijada muxim iqtisodiy g‘oyalar ilgari surildi. Mexnat, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi, xunarmandchilik va savdo qo‘llab quvvatlandi. Isrofganchilik, mexnatsiz daromad, ayniqsa sutxo‘rlik xarom deb e’lon qilindi.
Foydalanilgan adabiyotlar: Iqtisodiy ta`limotlar tarixi. T., TDIU, 1992 (1-mavzu). Iqtisodiy ta`limotlar tarixi. T., Fan, 1997. 446 b.(1,2 -boblar 72-76 bеtlar). A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N.O`rmonov. Iqtisodiy ta`limotlar tarixi. «Darslik». Toshkеnt. «Moliya»- 2002 y. Qur`oni Karim. O`zbеkcha izohli tarjima T., Cho`lpon, 1992. Ibn Xoldun «Ibrat» kitobi muqaddimasidan. «Hayot va iqtisod» jurnali, 1990. № 6 Yusuf Xos Xojib. Qutadg`u bilig. T., Fan, 1991. Tеmur tuzuklari. T., 1991. Titova N.Е. Istoriya ekonomichеskix uchеniy (kurs lеktsiy). Moskva, 1997. Razzoqov A.A. Nizomulmulkning iqtisodiy qarashlari. «O`zbеkiston iqtisodiy axborotnomasi» . 1999yil 11-soni. www.ziyonet.uz Yüklə 42,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|