Qafqaz Universiteti Materiallar

Türkiye T. 

 Azerbaycan T. 

Abaz(farsça) 

   Avaz 

Ar(arapça)    Ar 

Benefşe(farsça) 

   Benövşe 

Camal(arapça) 

   Camal 

Emmi(arapça)  

 

 

Əmi 

Fani(arapça) 

   Fani 

Firkat(arapça) 

   Firqət 

Fülfül(arapça) 

Gafil(arapça) 

   Qafil 

Gamze(arapça) 

Garez(arapça) 

   Qərəz 

Gıybet(arapça) 

   Qeybət 

Halayık(arapça) 

Har(farsça) 

   Xar 

Hayf(arapça) 

   Heyif 

Hazer(arapça) 

   Həzər 

Hezar(farsça) 

Hicran(arapça) 

   Hicran 

Hub(farsça) 

   Xub 

Kasavet(arapça) 

   Qəsvət 

Katar(arapça) 

   Qatar 

Kelb(arapça) 

Küffar(arapça) 

   Kafir 

Leb(farsça) 

   Ləb 

Nar(arapça) 

   Nar 

Rahiya(arapça) 

   Rayihə 

Revane(farsça) 

   Rəvan 

Reyhan(arapça) 

   Reyhan 

Vuslat(arapça) 

   Vüslət 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1159

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Yukarıda beliritilen Arapça ve Farsça kelimeler Karacaoğlan’ın şiirlerinde kullanılmış-

tır. Bu kelimelerin hepsi gösterilmemiştir; ama makalede Karacaoğlan’ın  şiirlerinde geçen 

Arapça ve Farsça kelimelerin hepsi gösterilecektir. Karacaoğlan, Arapça ve Farsça kelimeleri 

kullanmasına bakmayarak Türk dilinin sadeleşmesi alanında önemli bir yere sahiptir. Kara-

caoğlan gibi Molla Penah Vagif’in de Azerbaycan dilinin sadeleşmesinde önemli bir yere sahip 

olduğunu unutmamak gerekir. Onun eserlerinde de Arapça ve Farsça kelimeleri görmekteyiz. 

Bu kelimeler Türk dillerini birbirine daha da yakınlaştırmaktadır. Makalede bu kelimelerin 

Oguz grubunda olan dillerdeki karşılıkları da gösterilecektir. 

 

AZƏRBAYCAN MÖVZUSU TÜRK ŞEİRİNDƏ 

 

Vüsalə Faiq ZEYNALOVA 

ADPU

 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Azərbaycan sevgisi türk poeziyasında  yüksək bədii səviyyədə öz əksini tapmışdır. Mü-

asir türk poeziyasında özünəməxsus yeri olan söz sənətkarlarının yaradıcılığında Azərbaycan 

həsrəti xüsusi bədii çalarlarla  orjinal ifadəsinini tapmışdır.Yeri gəlmişkən bir cəhəti də bəri 

başdan demək yerinə düşər ki, mövzuya müraciət edənlər içərisində Azərbaycan əsilli şeirlər 

də vardır. Onlardan biri Yavuz Bülənd Bakilərdir. Onun çoxşaxəli fəaliyyətində Azərbaycanla 

bağlı poetik düşüncələr, ulu babaların yurduna vurğunluq və  həsrət duryğuları xüsusi yer 

tutur. Bunu Y.B.Bakilərin  yaradıcılığını araşdıran alimlər də birmənalı şəkildə təsdiq etmiş-

lər. Xüsusi olaraq vurğulanmışdır ki, onun yaradıcılığında Azərbaycana həsr olunmuş lirik əsər-

lər kəmiyyət etibarı ilə üstünlük təşkil etməsə də, keyfiyyət baxımından olduqca siqlətlidir. 

Y.B.Bakilərin poeziyasını araşdıran  ədəbiyyatşünas alimlər onun “Qarabağ həsrəti” şei-

rinin poetik sanbalı ilə yanaşı forma  kamilliyini xüsusilə diqqət mərkəzinə çəkərək ona yüksək 

dəyər  vermişlər.  Şairin yaradıcılığnda mühüm mövqeyə malik olan üç bəndlik  şeir vətənə 

mənəvi bağlılıq ideyasını xüsusi poetik üslubla, çalarlarla təcəssüm etdirir. 

Yavuz Bülənd Bakilərin bir şeiri belə adlanır: ”Azərbaycan ürəyimdə  şah damardır”. 

Şeir böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadəyə həsr olunmuşdur. İdeya, estetik cəhətdən olduqca 

zəngin olan bu şeirdə müəllif  Azərbaycanın əzəmətini böyük sənətkarlıqla yaratmış, onu ayrıl-

maz bir məmləkət kimi poetik təfəkkürünün süzgəcindən keçirmişdir. Azərbaycanın reallıq-

ları, gözəl bir poetik dillə, orijinal üslubi şövqətlə canlandırılmışdır.  Şairin lirik duyğuları  

Azərbaycanın qürur doğuran maddi və  mənəvi dəyərlərindən qaynaqlanır.  Şair bədii mətni 

daxil etdiyi Dədə Qorqud, Araz, Xəzər, Oğuz, Anar, Şahmar, Bəxtiyar kimi onomastik leksi-

ka, bu leksik vahidlərin simvollaşdırılması normalarıının işığında lirik ovqata xüsusi kəskinlik 

vermiş, onun  vətənə məhəbbət duyğuları dalğa-dalğa təlatümə gəlmiş,     himn təntənəsi kimi 

coşqunluq yaratmışdır.Göstərilən ədəbi faktlar bir daha belə bir fikri təsdiqləməyə əsas verir 

ki, Y.B.Bakilər vətənlə bağlı  bədii obrazları yaradarkən bütün poetik imkanlarını  səfərbər 

etmiş, mövzunu dərindən yaşamış, yüksək səmimiyyət və məhəbbətlə qələmə sarılmışdır. 

Azərbaycan mövzusu görkəmli   şair Əli Akbaşın da tez-tez müraciət etdiyi mövzular-

dandır. Azərbaycanın tarixi taleyi, onun məşhur tarixi və ədəbii simaları Əli Akbaşın  Azərbay-

canla bağlı yazdıqları şeirlərinin  əsas məzmununu təşkil edir. Onun yetkin duyumu şeirlərinə 

möhtəşəm bir lirik səciyyə, lirik məzmun keyfiyyəti gətirir. Onun şeirlərində dərhal sezilir ki, 

lirik qəhrəman bütöv poetik şəxsiyyətdir. Əcdada, kökə və yaddaşa qayıdış, keçmiş və  bu gü-

nü dərketmə lirik şəxsiyyətin əsas ləyaqəti kimi diqqəti cəlb edir. Bunu biz Əli Akbaşın “Göy-

göl” şeirində duyuruq. O da Azərbaycanı bütöv görür. Arazı müqəddəs ana vətəni ikiyə bölən 

amansız qılınc kimi yox, Şimali və Cənubu birləşdirən körpü kimi təsəvvür edir. Biz Əli Akbaş 

poeziyasının bu məziyyətini onun hər bir misrasında təqdir edirik. Onun oxucu marağına səbəb 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1160

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

olmasını da qürur hislərinin böyüklüyündə görürük. Şeirin lirik qəhrəmanı öz mahiyyətini 

əcdada sədaqətlə təsdiqləyir. 

Əli  Akbaşın dahi şairimiz Şəhriyarın ölümünə həsr etdiyi mərsiyəsi dərin ictimai kədər 

və üzüntü, incə poetik ştrixlərlə, bədii detallarla öz geniş bədii şərhini tapmışdır. Mərsiyə doq-

quz bənddən ibarətdir. Burada fikir və emosiya tutumu heyrət doğurur. Dahi Şəhriyarın ölümü 

və ölümsüzlüyü olduqca incə üslubi fiqurlarla, zərif bədii təsvir və ifadə vasitləri ilə verilmişdir. 

Azərbaycan mövzusu son dövrlər, daha dəqiq desək, ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən 

sonra türk poeziyasında daha tez-tez müraciət olunan mövzulardan birini çevrildi. Bu dövrdə 

ərsəyə gələn poetik nümunələrdə məzmun və ideya istiqaməti cəhətlədən müəyyən  təfərrüat-

lar baş verir. Belə ki, ənənəvi həsrət və yanğı notları öz  yerini xalqın taleyüklü məsələlərinə 

verdi. Milli qürur hislərinin tərənnümü, Qarabağ problemi ilə bağlı hadisələr, xalqın yaşadığı 

müsibətlər, dövlətçilik və müstəqilliklə bağlı problemlər  və s. bu dövr ədəbi nümunələrin əsas 

mövzusuna çevrildi. Bir sözlə, çağdaş türk şeirində Azərbaycan mövzusu davamlı şəkil aldı. 

 

NECİP FAZIL KISAKÜREK'İN “KAFİYELER” ŞİİRİNİN                       

İÇERİK YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ 

 

Havva KAPLAN 

Bakü Devlet Üniversitesi  

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

İçerik –  “muhteva, içne, iç-öz, öz” gibi terimlerle de karşılanır. Şiirin ne söylediği, ne 

demek istediği, hangi unsurları içerdiğinin karşılığıdır.İçeriği meydana getiren belli başlı 

unsurlar vardır. Bunlar; konu,izlek, düşünce,olay,varlık,duygu,görüntü, anlamdır.Şiirin yüzey 

sel yapısında yer alan bir unsur olan konu, genel ve evrensel nitelikli olgular, durumlar, olay-

lar, meselelerdir.Pek çok şair aynı konuyu işleyebilir; sanat eserinin değeri  şairin ele aldığı 

konuyu kendi dünyasında içselleştirmesidir.Şiirin değeri konuyla değil konunun işleyiş biçi-

miyle ölçülür'.(Çetin 2010:12). 

Genel olarak hayatı, metafiziği, felsefeyi, hayatın anlamı, kendine has uslubuyla ele alan 

Necip Fazıl Kısakürek,'Kafiyeler'  şiirinde kendi yaşadığı dönemi, mücadelesi, hayatın anla-

mını varlığa ve eşyaya bakışını şiire yansıtmıştır. Kafiyeler şiiri,3'lü hece vezni ile yazılmıştır. 

Pek çok yönüyle orjinaldir.Bir şiiri analize etmek ve şaiiri anlayabilmek için yaşadığı sosyal 

muhiti iyi bilmek gerekir. Çünkü şair, o toplumun içinden çıkmıştır.Bu açıdan şairin gerçekten 

toplumun vicdanımı olmuş yoksa söz oyunu mu var.Bunu anlayabilmek için de şiirin yazıl-

dığı döneme göz atarsak: 'Kafiyeler' şiirini  şair,1941 yılında yazmıştır.Onun dönüşümünün 

temsili olan 'Çile' şiirini 1939'da yazmıştır.1938'de Arvasi ile tanışmıştır. Fazıl, bu şiiri 

davasını, istikametini belirlediği dönemde yazmıştır.Şiirin konu bakımından tam anla-şıması 

için okunuş tarzı,çağrışımları,sanatları ve şairi iyi tanımak çok önem arzeder.Kafiyeler şiiri 

her kelimesinin bir çağrışımı olan felsefi içerikli bir şiirdir.Dili 'sehni mümteni olarak bilinen 

bir duruluktadır.Uzun uzun yazmamıştır zaten ona göre şiir hissettirmelidir. 

İçerik yönüyle şiri ele alırsak;.Kafiyeler şiiri bentlerden oluşmaktadır.Her bentte konu 

değişmekle birlikte şiirin genel konusu olarak 'hakikat' diyebiliriz.Çünkü şair bent bent konu-

yu bu doğrultuda açmıştır. Konuya yaklaşım tarzı sorgulayıcıdır.Şiirde geçen 'sorular sordular' 

'neden çok, nasıl yok, niçin var'mısraları bize bunu gösterir Şiirin her bendinin konusuna ba-

kacak olursak:Birinci bentte şiirin başlığından yola çıkarak konuyu şiir, şair olarak belirleriz. 

Kafiye uyum demektir.Kafiye nerede kullanılır şiirde ve şairin en önemli malzemesidir.Şair 

bu bentte şairin şiiriyle her konuya değinmesinin karşılığı başına taş getireceğini ve pişmiş aşada 

su katmak olacağını ifade eder.Hey diyenlere de nediyorsun diyebilme olarak tasvir eder. 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1161

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

2. bentte konuyu açan söz hediye sandığıdır.İnsana sunulan bu hayat bir hediye sandığı 

gibidir ancak içi boş bir sandıktır ve insanı aldatır.Biz Batı edebiyatında Dante ,Faust gibi 

yazarlarında eserlerinde insanın bu dünya hayatına kandığını ve burada yanıldığının işlenme-

sine rastlarız.Kutsal kitaplar da bu mevzu 'İnsan Aldandı' şeklinde geçer ki şair buna da gön-

derme yapar.Yanmak sözünüde her iki anlamda kullanır.Yanmak hata yaptık, kaybettik şeklin-

de ve yanlış yapanların varacağı yer cehennemde yanmak anlamında.Şiirin yazıldığı döneme 

burada tekrar bakacak olursak;bu aldanma daha da açılacaktır.2.dünya savaşı izmlerin kasıp 

kavurduğu bir dünya faşizim, kominizim insanlar bir umut sarıldıkları her ideolojinin elinde 

kaldığı savaş artığı bir nesil.Her ideoloji bir hediye sandığı gibi gelir ancak elde bir aldanmış-

lıkla kalır. 

3. bende geçecek olursak şiirden şairden topluma geçilir.Toplumda insanların uğraştık-

ları konular, hendese kelimesi geometri demektir.İlmi düşüncenin adıdır.İlim yapacağız ilmi 

olmayanı kabul etmeyiz diyerek kendini sıkıştırıp tıkıştıran bilim adamları eleştirilir.adeta bir 

kümese sokuluyor gibi dışarıdan zorla tıkılan anlamını yakalarız.Tabiatta var olan geometri 

bizim yeni şeyleri keşfetmemizde bir araçtır.Onu amaç haline getirmekle tıkılıp kalınacağını 

ifade eder. 'Hadise kırkayak'kırkayak sözü çözümsüz bir çok olay ve biz toplumdaki bu 

olaylara hakim olamıyoruz.Sorunlar çözülmüyor.Meseleleri inceleyecek insanlar 'adese' boş 

uğraşlarda. 

4.bende geldiğimizde vesvese sözü bize şiiri açmamızda yardımcı olur.Vesvese olmaya-

cak  şeyleri bayraklaştırmak kuruntuyu gerçek haline getirmek ve ona kendini inadırmak 

demektir.Bu bize düşman, bunlar beni öldürecek korkusu kaplamıştır ortalığı ki, yine buda 

dönemin verdiği hezeyanların sonucudur.Vesveseler gökbayrak yapılmış dalgalandırılmakta-

dır. Ancak şair bütün bunların peşinden sürüklenen yığınlara muhakkak olan tek gerçeği 

hatırlatır.Ölüm kapıyı çalacak tak tak ve gelecek: Şair burada ölümü acı bir gerçekten öte bir 

çözüm olarak verir.Yani ey dünyayı gerçek sanan insanlar dünya yalan, asıl olan ölüm. Ken-

dine gel ve bir gün öleceğini düşünerek hareket et. 

5.bentte  şair bize soru soranın kim olduğunu buldurur.Felsefeci soru sorarak gerçeği 

oyalar durur.Neden var deyip neden yok deyip inkara vardırdılar ve Allah yok dediler.Madde 

var Allah yok şekline getirdiler.Felsefenin gerçeği bulamayacağını ifade eder. 

6.bentte sanat adına yapılan takliti 'papağan'a benzetir.Batılılaşma sürecinde edebiyat 

adına herşeyi taklit etmeyi sanatsız bir papağan olarak niteler.Adı olan kahramanlara ne deriz 

meşhur, şöhret sahibi ve burda bir riya vardır.Desinler diye yapma halbuki asıl kahramanlar 

böyle bir paye için yapmazlar.Canını malını feda ederken gerçek kahraman namı nişanı 

düşünmez.Şair haykırır böyle kahramanlar neden yok . 

7.bente bir toplum gerçeği karşımıza çıkar.Maddiyatın insanı mutlu edemiyeceğini dile 

getirir.'çok ve yok' insanların herşeyi olsada eskiye nazaran mutluluklarının olmadığını  hal-

buki toprağıyla uğraşan insanın az şeyle mutlu olduğunu yazar.Toplum içinde çokluğun için-

de kıvranan tatminsiz neslede dikkat çekilir.Herşeyi olan ama mutluluğu olmayan insanlar.Bu 

birbirine yakın kelimelerin verdiği tekrar bize bir devri daimi hatırlatır.Varlıklı olma ve yoksul 

olma sürkli birbirini takip eder durur.Bu senelerce önce de böyleydi.Şimdide böyle.Ezenle 

ezilen toplumda bir saklambaç oynamakta.Saklambaç bir oyundur.Dünya hayatının bir oyun 

ve oyalanma olduğuna atıf vardır. 

Kısakürek sonraki gelen bentlerde hep imgeler oluşturur.Ancak bunlar daha önce 

kullanılmayan imgelerdir.Buda şiirin orjinalliğini gösterir.Bir hafakan yağmuruna tutulmuş 

gibi arda arda sıralar mısraları.Toplumun bunalımı şairin hafakanı olur.2. dünya savaşı sonrası 

bütün değerleri alt üst olmuş bir Türkiye.Rüyalar karanlık.Gebeler döşeksiz yani ahlaki değer-

ler yerlerde.Kutsalı karşılayan kubbe cami içi boşaltılmış bir yığıntı.Habbe kelime anlamıyla 

su kabarcığını kubbe yapmak demektir.Türbelerimiz meleksiz hurafelere dalıp gitmiş. Töv-

beleimiz değerini yitirmiş.Cübbe giyenler kanun adamları, din görevlileri ve hocalar yüreksiz 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1162

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

,işlerini yapmakta cesaretsiz.Cezbe çekim gücü Allah'a adanmış ruhlar yok.Heybelerde ekmek 

yok.Yol azığı eksikken bütün bu sıkıntılar duruken edebiyat hikaye der. 

Necip Fazıl,hayatı boyunca aksiyon insanı olmuştur.O inandığı dava uğruna ömrünü 

adamıştır.Şiirinde de ortaya koyduğu bütün bu problemleri öylece bırakmaz.Şiiri bütün bu 

sıkıntıların nasıl çözüleceğini göstererek bitirir.Mevlana edasıyla gel der.Emir kesin ve büyük 

yerden.İzler var.Geliniz çok şeye ihtiyacımız yok toprak postumuz Allah dostumuzdur. 

Necip Fazıl Kısakürek'in sosyal göndermelerle ve çağrışımlarla yazdığı Kafiyeler şiiri 

Türk Edebiyatında bu denli çok konuyu bu kadar sade ve 3'lü hece ölçüsüyle yazılmış tek 

şiirdir.Şiirin orjinalliği buradan kaynaklanır. 

 

 

CAHİT SITKI TARANCI’ NIN HAYATININ  ŞİİRLERİNE ETKİSİ 

 

Aysel MEHBALİYEVA 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

“Hakikaten ben bu dünyanın adamı değilim” diyen Cahit Sıtkı Tarancı toplumun ve  ai-

lesinin kendine uygun gördükleri hayatın değil,  her zaman için kendi varlığını ortaya koyaca-

ğı bir hayatın arayışında olmuşdur. Cahit Sıtkı’ nın farklı bir dünya arayışı içerisine girmesinin 

sebeplerini araşdırdığımızda şiirin şair için ne anlama geldiğini anlarız. Şairin hayatının Araf 

‘ta geçmiş olmasının  nedenleri arasında yaşamış olduğu hayatın büyük etkisi vardır. 

Şiirleri hikayeleri ve mektupları ile Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan Cahit 

Sıtkı Tarancı , Diyarbakır’ın köklü ve saygın ailelerinden birine mensuptur.  14 yaşındayken 

ailesinden ayrılıp yatılı olarak Saint- Joseph Lisesi’ inde okumaya başlayan Tarancı, bu yeni 

ortama bir türlü alışamaz.  Bu ayrılığı cenetten kovulma ve bir tür cezalandırma olarak nite-

lendiren şair vali olmak için çabalamak yerine şair olmayı tercih eder.  Bu dönemde yaşadığı 

yabancılık özellikle anne şefkatine duyduğu özlemi şiir kitaplarına yönelerek gidermeye çalı-

şır.  Ailesinin istekleri ile kendi istekleri arasında kalan şairin bu tercihi , babasını memnun et-

mez  ve bu durum her ne kadar varlıklı bir ailenin çocuğu olmasına rağmen mutsuz bir hayat 

sürmesine sebep olur. Şefkat dolu bir aile ocağından uzaklaşaraq girmiş olduğu çevrede büyük 

bir yalnızlık duygusu yaşar. Arkadaşlarıyla sağlıklı ilişkiler kuramayışı , onu içe kapanık 

kötümser bir ilişki haline getirir. 

20 li yaşların vermiş olduğu ergen cesaretiyle etrafında olub bitenlere kayıtsız kalama-

yan  şair  şiirin bir emniyet alanı olduğu gerçeğini fark etmeye başlar.  Şairin Araf ‘ a doğru 

yolculuğunda üzerinde durulması gereken önemli bir hüsus vardır ki o da şairin dünyayı kendi 

kişiliği ile kıyaslamasıdır. Çocuk yaşta ailesinden koparılan  şair babasının önüne koyduğu 

“vali olma idealı” için elinden geldiği kadar çalışsa da ruh itibarile başka diyarlara yönelir. 

Babasının kendinden beklediği büyük ümitler karşısında mahçup olmama adına derslerini ih-

mal etmemeye çalışan Tarancı aynı zamanda içinde bulunduğu şairlik sevgisine daha fazla karşı 

koyamaz. 

Tarancı’ nın  şiirlerinde sürekli karşımıza “ayna imgesi” çıkar. Yaşadığı mutlulukları, 

mutsuzlukları, sıkıntıları, huzursuzlukları ifade etmede şairin sık sık kullandığı imgedir. Bir 

çok şiirinde kullandığı “ayna imgesi” aynı zamanda şairin yalnızlığını unutturan bir imgedir. 

Aynaların onun için ne anlama geldiyini bu mısralarda daha net görürüz: 

Aynalar, aynalar, sevgili aynalar, 

Yok beni anlayan, seven sizin kadar. 

Öldükten sonra da, yine sizin kadar, 

Kim beni düşünür, hayalimi saklar? 

Aynalar, ne olur, siz yalnız aynalar. (Tarancı: 2004, 52) 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1163

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Şair, aynaya her bakışında aynanın gösterdiğinden daha fazlasını görmek ister. Ayna 

karşısında şair yansıyanları değil , tüm çıplaklığıyla baş başa kalır ve ruhunu önemser. Şiirle 

önünde açılmış olan alanı varlığının , vücudunun meşruiyet kazandığı alan olarak görmekte-

dir. Şair “Yalnızlık” isimli şiirinde, aynalar dışında hiçbir şeyin ve kimsenin kendisini anla-

madığını ifade eder: 

Bir ayna parçasından başka beni kim anlar, 

Bir mum gibi erirken bu bitmeyen düğünde? 

Bir kardeş tesellisi verir bana aynalar; 

Aynalar da olmasa işim ne yeryüzünde? (Tarancı: 2004, 34.) 

Yaşamla ölüm arasında ter döken bir kişi olduğunu söyleyen Cahit Sıtkı Tarancı, şiirde 

teferruatı sevmeyen bir şairdir. Yaşamı boyunca her zaman için mükemmele varma gayreti 

içerisinde yaşar. Cahit Sıtkı Tarancı’ nın şiirden beklentisi şudur : 

“ İçten geleni en tabi en külfetsiz lisanla yazıya geçirmekti. Hoş, bence asıl mesele, söy-

lemek istediğimiz  şeyi, kullandığımız dilin imkanları dahilinde en mükemmel şekilde söy-

lemektir. Mükemmeliyet ne aruzun, ne hecenin, ne de serbest veznin inhisar altına aldığı bir 

nesnedir. Mükemmeliyet, şairin, kullandığı dilden azamiyi koparmasıdır. Zaten kafiye, vezin 

filan bu mükemmeliyet iradesinin emrinde çalıştıkları nispette elzemdirler, yoksa daima de-

ğil.” (Tarancı: 2007, 71) 

Şiirin özünü “ her vakit söylediğim gibi şiir, dil ve kelime işidir. Duygular, fikirler, bu-

luşlar filan sonra gelir.” (Tarancı: 2007, 114) 

Cahit Sıtkı Tarancı, eski şiirde olduğu gibi şiirde kalıpların var olmasını ve şairlerin bu 

kalıplara bağlı olarak şiirler yazmaya çalışmasını şiirin şahsiyetine, yaşamak hakkına yapılmış 

bir tecavüz olarak algılamaktadır. Hep aynı vezin ve kalıpta şiir yazanların monotonluğa düşe-

ceklerini iddia etmektedir. 

 

 

KADİRCAN KAFLI'NIN "ŞİMALÎ KAFKASYA"                                     

ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME 

 

Muharrem KAPLAN 

Qafqaz Üniversitesi 

Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Asıl adı Abdulkadir olan Kadircan Kaflı, 1315 / 1899 yılında Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan böl-

gesinin Urma köyünde dünyaya gelmiştir. Dünyaya geldiği günlerde Dağıstan’da Ruslara karşı müca-

deleler hızla devam etmektedir. (Kösoğlu 1990: 228) Yapılan zulümlere Kaflı’nın ailesi daha fazla 

dayanamamış, 1907 yılında, Ruslarla mücadelelerin en şiddetli olduğu bir sırada, binlerce Müslüman 

Türk ailesi arasında Kadircan Kaflı, Anadolu’ya babası Mehmet Efendi, annesi Ayşe Hanım ve yedi 

kardeşiyle birlikte Türkiye'ye göçmüş, Yalova'ya yerleşmişlerdir. 

Kaflı'nın Türk düşünce hayatında ve edebiyatında çok önemli bir yeri vardır. O, 30 yıldan fazla 

Türkiye'nin en güçlü gazetelerinin sermuharrirliğini yapmış, 70'e yakın romana, 100'den fazla hi-

kayeye imza atmıştır. 

Kaflı’nın önemli bir özelliği de göçmen oluşudur. O bu özelliğini hep motor kuvvet olarak kul-

lanmış, fikir hayatının da temelini bu göç oluşturmuştur. 1951 yılında kurulan “Kuzey Kafkas Türk 

Kültür ve Yardımlaşma Derneği”nin kurucuları arasında bulunmuştur. Daha sonra yedi göçmen de-

rneği bir araya gelerek 1954 yılında “Türk Göçmen ve Mülteci Dernekleri Federasyonu”nu kurmuşlar-

dır. Kaflı, 1957 ve 1966 seçimlerinde bu federasyonun “Genel Başkanı” olmuştur. Bu dönemde birçok 

araştırma eserine imza atar. Bunlardan biri belki de en önemlisi "Şimali Kafkasya" adlı eseridir. 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

1164

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Bu eser, 1942 yılında  İstanbul’da Vakit Matbaasında basılmıştır. 21x14 ebatlarında olan eser 

208 sayfadır. Kaflı, eserinin tanıtımını Kösem Sultan adlı romanın arkasında şöyle yapar: 

"Tarihte ve son harp içinde mühim hadiselere sahne olan Şimali Kafkasya’nın askerî ve siyasî 

ehemmiyeti, coğrafyası, nüfusu, iktisadi cephesi, ırkları, dilleri hakkında mühim bilgiler veren, son za-

manlara kadar bütün tarihini, edebiyat ve sanat hareketlerini tanıtan bu eser, memleketimizde ve mem-

leket dışarısında büyük bir alaka ve takdirle karşılanmıştır.  İki yüz sekiz sahife içinde 400 sahifelik 

bilgiyi toplayan, 33 resim bulunan eser, İstanbul’da Ankara Caddesinde İnkılâp ve Vakit, Beyoğlu’nda 

Haşet kitabevlerinden tedarik edilebilir. Tanesi iki liradır. Yeni Mecmua’dan istendiği takdirde posta 

ile tediyeli olarak da gönderilebilir."(Kaflı 1943a: 80) 

Yazar eseri yazma gayesini de şu sözlerle belirtir: "Kafkasya hakkında Rusça, Almanca, İngilizce, 

Fransızca ve diğer dünya dillerinde binlerce cilt eser yazılmış, basılmış veya yayınlanmıştır. Halbuki 

bu mevzu Türkiye ve Tük’ler için daha mühim olduğu halde bizde hemen hemen hiç işlenmemiştir. 

Şimalî Kafkasyalılar için orası anavatansa burası da yanı kıymet ve mahiyettedir; Osmanlı im-

paratorluğunda ve Türkiye’de Şimalî Kafkasyalılar arasından büyük din adamları, âlimler, sanatkârlar, 

kumandanlar, diplomatlar ve idareciler yetişmiş, sadakat ve liyakatle hizmette bulunmuş, Türk tarihine 

parlak yapraklar katmış, isimlerini ebediyete yükseltmişlerdir; Türk istiklâl ve inkılâp tarihinde şerefle 

anılan kahramanlar vardır. Tarihin devamınca Şimalî Kafkasya’nın kalbi Türkiye için en candan ve en 

sarsılmayan sevgi, hasret ve heyecanla çarpmıştır; Türkiye’nin kalbi de aynı duygularla dolup taşmış; 

orayı sevmiş, oraya bağlanmış, icap ettiği zaman aziz çocuklarını o bahtsız ülkelere göndermiş, feda 

etmiştir; aradaki sevgi bağını evlatlarının kanlarıyla sulamış, beslemiş, büyütmüştür. Halbuki Kafkas-

ya hakkındaki bilgimizin Patagonya hakkındaki bilgimiz derecesinde olduğunu söylemek mümkündür; 

sayılı münevverlerimiz arasında bile pek çoğu Kafkasyalıları adeta yabancı sanırlar; halbuki büyük 

Türk milletinin başka isimler taşıyan birçok kolları vardır ve bu kollardır ki o büyük milleti meydana 

getirmiştir." (Kaflı 1942: 7) 

Şimalî Kafkasya’nın bir Patagonya kadar bile tanınmadığından yakınan Kaflı, bu çalışmasıyla 

Türk okuyucusuna bu topraklar hakkında bilgi vermek ve oralara sevgiyi artırma amaçlanmıştır. 

Ayrıca  Şimalî Kafkasya hakkında böyle derli toplu bir kitaba hiçbir dilde tesadüf olmadığını 

savunan Kaflı, şimdiye kadar eserlerinde hep bir yönden meseleyi ele aldıklarını ilk defa böyle bütün-

cül olarak Şimalî Kafkasya’nın kaleme alındığından bahseder. (Kaflı 1942: 8) 

Eser üç ana bölümden oluşmaktadır. “Umumî Bilgiler” adlı birinci bölümde Şimalî Kafkasya’nın 

“askerî” öneminden, “coğrafî” özelliklerinden, “ekonomik” durumundan, “nüfusu”ndan, “soyu”ndan, 

“dili”nden ve “millî karakteri”nden bahseder. Kısaca bir milleti oluşturan temel dinamikleri konu edinir. 

“Tarih” başlıklı ikinci bölümde ise efsanelerden başlanarak adım adım tarih safhaları anlatılır. 

Ruslarla yapılan ve yüzyıllarca süren savaşlar bir tarihçi titizliğiyle ele alınır.  Şimalî Kafkasya’nın 

tarihinde etkili olmuş “Şeyh Mansur”, “Gazi Muhammed”, “Hamzat”, “İmam Şamil” gibi şahsiyetler 

tanıtılır. Bolşevik Rusya idaresine giren Kafkasların içler acısı durumu 1930’lu yıllara kadar olan kıs-

mı gözler önüne serilir. 

“Güzel Sanatlar ve Kültür” adlı bölümde de resimden müziğe, şiirden romana, tiyatrodan halk 

oyunlarına, tarihten ince el sanatlarına masallardan şarkılara kadar millî benliği oluşturan, bir milletin 

karakterini ortaya koyan folklorik unsurlar madde madde ele alınır. 

Şimali Kafkasya üzerine böyle kapsamlı bir çalışma halen yapılmadığı göz önünde bu-

lundurulursa bu eserin halen önemini koruduğu da aşikardır.