Qaraqalpaq til bilimi

Jumıstıń maqset hám wazıypaları: Jumıstıń tiykarǵı maqseti Sháwdirbay Seytovtıń shıǵarmalarındaǵı dizbekli qospa gáplerdiń túrleriniń qollanılıw ózgesheligin kóriw arqalı olardı ele de tereńirek úyreniw. Oqıwshılarda kórkem shıǵarmalarda grammatikalıq tallawdı úyreniwge baǵdarlaw. Sol arqalı olardıń sóz baylaǵın kúsheytiw, til hám ádebiyatqa teńdey qızıqtırıw, eki baǵdarda da bilimin birdey bayıtıw bolıp tabıladı.
Jumıstıń obyekti: Joqarı oqıw orınlarınıń Sintaksis oqıtıw metodikası tiykarında alıp barıladı.
Jumıstıń predmeti: Sháwdirbay Seytov shıǵarmalarında dánekerli dizbekli qospa gáplerdi anıqlaw boyınsha jańa pikirler kelip shıqtı.
Jumıstıń qurılısı: Biziń jumısımız kirisiw, bap, juwmaqlaw, paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi hám siltemelerden turadı. Ulıwma betler sanı:25

I BAP. SHÁWDIRBAY SEYTOV SHIǴARMALARINDA DIZBEKLI QOSPA GÁPLERDIŃ QOLLANILIWI

1. 
   . Qospa gáp hám onıń túrleri
   

Eki yamasa birneshe jay gáplerdiń máni hám sintaksislik baylanısınan dúzilip, bi pútin qospa oydı bildiretuǵın gáplerge qospa gáp delinedi.²

Qospa gáptiń quramındaǵı jay gápler tómendegi grammatikalıq qurallar arqalı baylanısadı:

1. 
   Dáneker hám dánekerlik xızmettegi sózler arqalı: Jolıńda pidá bolıp ketemen, biraq seniń kewilińdi tabıw ushın ólimge de qayılman!
   
2. 
   Jartısın Subutay bólip aldı, sebebi jartısın Zubaydanıń bas ushına ózi qoyıwı kerek edi.
   
3. 
   Ǵarrısı úyine juwırıp kelemen degenshe, Zubayda huwshınan ketip bolǵan edi.
   

Bayanlawısh formaları arqalı baylanısadı:

1. 
   Dáslepki jay gáptiń bayanlawıshı hal feyil hám hal feyildiń tirkewishli keliwi arqalı:
   

1. 
   Bul quba-qup túsip, xattı Zubaydanıń ózi qayta-qayta kóshirip, “bir kelip ket, jol gárejetlerińdi tóleymiz, meni aya, men bayaǵı halǵa túsip qaldım” ... dep, jılanıp otırıp jazdı.
   
2. 
   Subutay degen adam ketkeli beri, Zubaydaǵa dińke engen joq.
   

2. 
   Dáslepki jay gáptiń bayanlawıshı kelbetlik feyil, háreket atı feyiliniń seplik qosımtalı hám tirkewishli bolıp keliwi arqalı baylanısadı:
   

1. 
   Máteke ishke kirip kelgende, balalar ján-jaqqa tım-taraqay qashtı.
   
2. 
   Aqsaqaldıń ótken jılı Ernazarına túsirgen kelini Mádiyardıń aldına bir chaynek chay, kesa qoyıp ádep penen ketkennen soń, saqalan jalmap otırǵan Allanazarǵa sóyledi.
   
3. 
   Esbergen, Qudaybergen aǵalardıń bolǵan waqtında, úylerden urlıq paxta jiynalǵan.³
   

3. 
   Dáslepki jay gápiniń bayanlawıshı –sa/-se, qosımtalı shárt meyil arqalı baylanısadı:
   

1. 
   Men aqımaq bolmasam, esiginiń awzında háńkiyip, tuǵan atın kórgen soń ǵırra izime qaytpayman ba!
   
2. 
   Keshegileriń ketip qalǵan bolsa da, tez shaqırtıp al!
   

Qatnaslıq sózler arqalı baylanısadı. Qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi bir-birine baylanıstırıwshı dánekerlik xizmettegi kim, ol, ne, sol, sonda, qaydan, sonnan, qanday, sonday, qay jerde, qalay, qansha, sonsha hám t.b. súyaqlı soraw, siltew almasıqları hám geypara ráwishler qatnaslıq sózler esaplanadı.

Qatnaslıq sózlerdiń soraw almasıqları arqalı bildirilgen túri qospa gáptiń baǵınıńqı gáp túrinde siltew almasıǵı hám ráwish arqalı bildirilgen túrleri bas gápte qollanıladı:

1.