Qarshi davlat universiteti geografiya kafedrasi

ildiz va uning o‘simlik uchun ahamiyati
Ildiz o‘simlikning yer ostki vegetativ organidir. Urug‘ning unishi davrida o‘simlik organlarining o‘sishi urug‘ tarkibidagi moddalar hisobiga sodir bo‘ladi. Urug‘dan dastlab ildizcha o‘sib chiqadi va yosh o‘simtani tuproqda biriktiradi. Shu vaqtdan boshlab o‘simlik ildizi tuproqdan suv va mineral : moddalarni shimib ola boshlaydi. Ba’zi o‘simliklar ildizida oziq moddalar g‘amlanadi. Ildiz orqali ba’zi o‘simliklar tuproqdagi tirik organizmlar bilan aloqada bo‘ladi. Ildizchaning rivojlanishidan asosiy ildiz shakllana boshlaydi. Asosiy ildiz o‘sib undan yosh ildizlar vujudga keladi.Yon ildizlar o‘z navbatida yana yangi yon ildizlarni xosil qiladi.Yon ildizlar brogan sari ingichkalashib tuproqqa kirib boraveradi.O‘simlikning asosiy ildizi va barcha yon ildizlari birgalikda ildiz tizimini xosil qiladi.Ayrim o‘simliklarning poya va barglarida xam ildizlar xosil bo‘lishi mumkin.Bunday ildizlar qo‘shimcha ildizlar deyiladi.Tol,terak,tut va boshqa o‘simliklarning qo‘shimcha ildizlari qalamcha qilish yo‘li bilan ko‘paytiriladi.Makkajo‘xori,supurgi,karam kabi o‘simliklar poyasining pastki qismi tuproq; bilan ko‘milsa, tezda qo‘shimcha ildizlar hosil bo‘ladi va o‘simlikning oziqlanishiga yordam beradi
O‘zbekistonning cho‘l zonalarida o‘suvchi o‘simliklarning ildizlari nihoyatda xilma-xildir. Masalan, yantoqning o‘q ildizi 15 m chuqurlikka kirib boradi va o‘simlikni bemalol suv bilan ta’minlaydi . Erta bahorda gullab, qisqa vaqt hayot kechiruvchi bir yillik (efemer) o‘simliklarning ildizlari aksincha tuproqda yuza joylashadi. Ular bahorgi yomg‘irlar hisobiga o‘sadi. Ko‘p yillik o‘simliklardan qandim yoki juzg‘unning ildiz sistemasi gorizontal holda yoyilgan bo‘lib, yon il­dizlari atrofga 20 metrgacha tarmoqlanib ketadi. Bunday yon ildizlar ko‘chib yuruvchi qumlarda o‘simlikni mustahkam tutib turish imkonini beradi. Saksovul ildizlari esa tuproqning (o‘simliklarning) ham yuza, ham chu^ur qatlamlarida joylashadi va tarmoqlanadi. Yuza qatlamlardagi ildizlar o‘simlik tanasini sumlikka biriktirib tursa, chuqur qatlamlardagi ildizlar esa suvni shimib olishga imkon beradi. Madaniy o‘simliklarning ildizlari esa cho‘l o‘simliklariniki kabi bir-biridan keskin farq qilmaydi. Chunki tuproqning haydaladigan qatlamiga tegishli ishlov berib turiladi. Yerni kuzda shudgorlash, tuproqni yumshatish, o‘g‘itlash, sug‘orish, almashlab ekish ildiz sistemasiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Demak, ildiz o‘simlikning hayot kechirishi uchun eng zarur organlardan biri ekan.