Qarshi Davlat universiteti Pedagogika fakulteti Boshlang‘ich ta'lim va sport tarbiyaviy ish yo‘nalishi

xatosini togrilay olmasa, uni oqituvchi togrilaydi. Xato turiga qarab
togrilanadi: gap yoki soz birikmasi qayta tuziladi, soz boshqasi bilan
almashtiriladi, zarur soz qoshiladi, ortiqchasi ustidan chiziladi.
Insho yoki bayonni tahlil qilish darsida xatolar ustida ishlash maqsadi
uchun darsning ikkinchi qismi 20-25 minuti ajratiladi. Oqituvchi
oquvchilar insho yoki bayonni qanday yozganlari haqida qisqa tushuncha
berib, eng yaxshi yozilgan matnni oqib beradi, mazmundagi, mavzuni
yoritishdagi kamchiliklar, imloviy va nutqiy xatolar aniqlanadi. Yol
qoyilgan xatoni togrilash yoli tushuntiriladi. SHundan song xato ustida
birgalikda ishlanadi: oqituvchi yol qoyilgan xatoning bir turini togrilash
yuzasidan topshiriq beradi: «Noorin ishlatilgan sozni boshqasi bilan
almashtiring». Xatosi bor matnni oqib yoki yozib beradi, oquvchilar yol
qoyilgan xatoni topadilar, maqsadga muvofiq soz bilan almashtirib, uni
togrilaydilar va tushuntiradilar.
Ayrim oquvchilar yol qoygan individual xatolar darsdan tashqari vaqtda,
qoshimcha mashgulot jarayonida togrilanadi. Oquvchi bilan individual
suhbatda ham, sinfda jamoa bolib ishlash jarayonidagi kabi bolalarning
aqliy faolligiga, yani u xatosi nimadaligini tushunibgina qolmay, balki uni
togrilashi va tushuntirishiga erishish muhimdir.
Grammatikaga oid mavzuni organishda oquvchilar yol qoyishi mumkin
bolgan xatoning oldini olish uchun mazkur mavzu ularga qanday
imkoniyatlar yaratishi tushuntiriladi. Masalan, «Olmosh» mavzusini
organganda, kishilik olmoshlarining takrorlangan sozlar ornida qanday

---

ishlatilishi oquvchilarga misollar bilan tushuntirilsa, ular ham insho yoki
bayon yozishda shunga rioya qiladilar.
Oquvchilarning ogzaki va yozma nutqini ostirishdagi muvaffaqiyat
quyidagi uch asosiy omilga bogliq:
1) sozga etibor bilan munosabatda bolish, oquvchilarning kop mutolaa
qilishi, atrofidagi kishilarning togri va ifodali nutqi, yani nutqiy sharoit;
2) bolalarning nutqiy tajribasi qanday tashkil etilishi;