Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

12.5. Gidrotexnika qurilishini iqtisodiy asoslash
Gidrotexnika qurilishini iqtisodiy asoslashda quyidagi ikki usuldan biri qo’llaniladi: 1) mahsulotdan olinadigan sof foyda bo’yicha asoslash; 2) keltirilgan xarajatlarning minimalligi bo’yicha asoslash.

Meliorativ inshootlarning qurilishi ma‘lumki, sug’oriladigan yer maydonlaridagi ekinlardan daromad olishga qaratilan. Bu daromadni olish uchun inshoot qurilishi uchun sarflanadigan kapital mablag’lardan tashqari mahsulotning tannarxini tavsiflovchi (aniqlovchi) ma‘lum yillik xarajatlar ham talab etiladi. Daromad va xarajatlarning farqi sof foyda deyiladi, ya‘ni S.F. = D – X. Meliorativ inshootlar qurilishining iqtisodiy samaradorligi quyidagi ifoda bo’yicha aniqlanadi:

E_sam = ,

bu yerda E_sam – iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti; K – inshoot qurilishi uchun sarflangan kapital mablag’lar. E_sam ning teskari qiymati kapital mablag’larni qoplash muddatini beradi, ya‘ni:

T = 1/E_sam .
Agar inshoot qurilishidan keladigan foydani aniqlash imkoniyatlari bo’lmasa yoki inshoot loyihasining variantlarini o’zaro taqqoslashda iqtisodiy samaradorlikni quyidagi ifoda bo’yicha aniqlanadigan keltirilgan xarajatlarni minimallashtirish sharti asosida baholash mumkin:

С + Е_mК = min.,
bu yerda С – berilgan variant bo’yicha inshootdan foydalanish uchun sarflanadigan jami yillik xarajatlar; Е_m – iqtisodiy samaradorlik koeffitsientining me‘yoriy qiymati; K- ko’rilayotgan variantda inshoot qurilishi uchun sarflanishi rejalashtirilgan kapital mablag’lar.