QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Arsenin sağlamlığa təsiri. Arsen birləşmələrinin toksikliyi, onun orqanizmdən ayrılması sürəti və orqan və 

toxumalarda toplanma dərəcəsindən asılıdır.  İşçilərdə xroniki arsen intoksasiyası  aşağıdakı simptomların 

kombinasiyası ilə  səciyyələnir:  əsəb, mədə-bağırsaq, kardiovaskulyar və respirator pozuntuları, hemolit 

kənarlaşma, dəri zədələnməsi, qaraciyər və böyrəklərin funksional pozulması.  

Arsen birinci, ən təhlükəli kanserogen maddələr qrupuna aiddir. Arsenin 10-100 mkq/m

-3

 dərəcəsində xroniki 

təsiri  (1 ildən artıq) ağciyərdə xərçəng xəstəliyinin baş vermə tezliyini artırır. Bu hala metallurgiya zavodları və 

arsentərkibli pestisidlər istehsal edən müəssisələrin işçilərində daha çox rast gəlinir. Siqaretçəkmə arsenin kanse-

rogen effektini dərinləşdirir.  

Su ilə daxil olan konsentrasiyalı arsenin mövcudluğu  şəraitində  əhalinin ümumi qrupunun sağlamlıq 

vəziyyətinin dəyişməsi bir sıra ölkələrin tədqiqatçıları  tərəfindən qeyd edilmişdir. Məsələn, dəridə  xərçəng 

xəstəliyinin baş verməsi bununla izah edilir. Belə ki, Tayvan adasında dəridə xərçəng xəstəliyinin yayılması ilə 

quyu suyunda arsenin miqdarında müəyyən asılılıq aşkar edilmişdir. Məhz, bu adanın sakinlərində «qara ayaq» 

və ya «qara daban» xəstəliyi peyda olmuşdur. Bu, 400-600 mkq/l səviyyəsində olan sudan istifadə olunması ilə 

bağlıdır. Qanq körfəzində (Hindistan) dərin olmayan artezian quyularından çıxan tərkibində yüksək 

konsentrasiyalı arsen olan içməli sudan istifadə edən  əhalidə qaraciyər və dalağın böyüməsi, dərinin 

hiperpiqmentasiyası aşkar edilmişdir, bu arsenlə zəhərlənmə üçün səciyyəvidir.  

Müəyyən edilmişdir ki, bu xəstəliyin yayılması insanın yaşı artdıqca çoxalır və uzun müddət arsenlə 

çirklənmiş sudan istifadə olunması ilə müəyyənləşdirilir. «Qara ayaq» xəstəliyi içməli suda arsenin miqdarı 600 

mq/l olan Şimali Çilidə qeydə alınmışdır. Əhali bu sudan 15 ildir ki, istifadə edirdi. Hazırda dünyanın müxtəlif 

ölkələrində (Hindistan, Banqladeş, Çili, Argentina, Rumıniya) orqanizmə içməli su ilə daxil olan müxtəlif doza-

larda arsenin əhalinin sağlamlığına təsirinin qiymətləndirilməsi üzrə ekoloji-epidemioloji tədqiqatlar yerinə yeti-

rilir. Belə ki, Banqladeşdə  tərkibində 10000 mkq/l olan içməli sudan istifadə olunması ilə  əlaqədar daxili 

səbəblərdən törəyən abortların, ölü doğulmuş  uşaqların və qadınlar arasında vaxtından qabaq doğumla bağlı 

ölkələrin sayı artmışdır.